Kerk, synagoge en moskee, aan welke kant?

Tekst bij ppPresentatie aug2014. Waarnemer op de Westbank, namens de kerken, internationaal.

1. Wat kan de rol van kritische christenen zijn ten behoeve van een proces naar vrede, in casu in het conflict tussen de staat Israel en de Palestijnse bevolking in de bezette gebieden?
Ik wil u laten zien en meebeleven wat ik ter plaatse in de Westbank heb ondervonden, vorig jaar. En gaandeweg mijn presentatie zal de vraag omtrent de rol van theologie en kerk opdoemen.

Ik begin met de vraag Waarom zouden niet-joden en ook niet-godsdienstigen zich iets aantrekken van wat de God van de TeNaCh zegt over volk en land; of andersom, van wat in de TeNaCh gezegd wordt over een God die aan een specifiek volk een specifiek grondgebied belooft?

2. Ieder volk heeft op zn tijd behoefte aan zn eigen constituerende teksten. B.v.: De Bijbelse Wet en Profeten maken er melding van dat God aan het volk Israël land belooft om er zich te kunnen vestigen, land, een plek onder de zon, een eigen vrije plaats om te leven, zowel in sociale en culturele als in politieke en economische zin. Deze belofte is al eeuwen lang van levensbelang voor Joden, of ze nu binnen of buiten de staat Israël wonen en ongeacht hun eigen interpretatie van Jood-zijn ( dus of ze nu orthodox of liberaal zijn, deelnemen aan synagogaal leven of zich agnostisch opstellen). De belofte blijft van kracht in een wereld die niet op orde is, die niet veilig is en die niet vanzelfsprekend ruimte biedt aan Joden. Die belofte moet voor hen van kracht blijven. Hoe zouden ze anders in deze wereld kunnen leven? Op grond van deze belofte, maar ook zonder die -maar wel op grond van internationaal volkenrecht-, kan hen het recht op land en op vorming van een eigen sociale, culturele en politieke samenleving niet worden ontzegd. Integendeel, het moet door hen zelf en door de anderen worden bevorderd en verdedigd (naar MdenDulk).
Maar, wat betekent ´uitverkoren volk´ zijn?
De vraag die Paul heeft gesteld, ´kunnen wij ons vandaag nog voorstellen dat er een externe godheid bestaat die een land aan een bepaald volk toewijst?´, doet mij spontaan zeggen: O ja, die problematiek houdt ons dagelijks bezig in Europa; denk maar aan ons zoeken naar een Europese identiteit. Hoe we bezig zijn met onze historie te her-denken en te her-vertellen hoe de christelijke traditie Europa tot vrede brengt, ons-europeanen tot vredelievende burgers constitueert. Tegelijkertijd menen velen dat de Islam hier (dus) niet bij hoort (´want wij hebben de Verlichting doorgemaakt´). 
Het bezig zijn met de vorming van een eigen identiteit en het daarbij een beroep doen op een externe, hogere autoriteit, of een instantie die ons overstijgt, is van alle tijden en plaatsen. Denk maar aan de nieuwe gemeenschappen die gevormd werden ten tijde van de gemeentelijke her-indelingen en denk ook maar aan de verwoede pogingen die gedaan worden om een vlaamse identiteit op te poetsen.
Ik heb me verwonderd hoe -enkele jaren geleden- in Cuba bij het werken aan een gezamen-lijke identiteit niet teruggegrepen werd op de roemrijke socialistische heldengeschiedenis, maar op de eenheid-oproepende en inspiratie-biedende 19e-eeuwse dichter José Martí.
Op eenzelfde wijze heb ik begrepen dat in de Joodse traditie het geschrift TeNaCh gebruikt is en wordt, namelijk om telkens opnieuw de steeds weer opkomende vraag te proberen te beantwoorden: Hoe kunnen we ´volk van God´ worden? (Niet: hoe zijn we volk van God geworden.)
Ik denk dat we hier in Westeuropa een gezamenlijk ´project´ missen, een ideaal,´waar stáan we voor´, waar willen we naar toe, wie willen we zijn?
Ik dácht dat we met de verhalen en teksten van de 12 stammen van Israel mooi op weg konden gaan, maar als ik zie wat anno 2014 de christelijke wereld voorstelt en hoe de staat Israel zn eigen traditie verkwanselt en hoe het de islam-tradities maar niet lukt om hun verdeeldheden en extremistische uitwassen te overwinnen dan houd ik mn hart vast.

Goed, dit gezegd zijnde ...

    EAPPI, het oecumenisch begeleidingsprogramma in Palestina en Israël, is een programma van de Wereldraad van Kerken. Het zijn de kerken internationaal die elke drie maanden vrijwilligers werven voor dit programma. Mijn zending, vorig jaar in de wintermaanden, was vanuit de Belgische Protestantse Kerk.

3. Al sinds de oorlog van 1967 bezet het Israëlische leger Gaza, Oost-Jeruzalem en de Westelijke Jordaanoever. Vanaf dan vestigen Israelische burgers zich in zogenoemde settlements in dit grondgebied. De Palestijnse inwoners daar hebben te maken met allerlei beperkingen. Het is vanwege een verjagen van Palestijnse dorpsbewoners -door Israelische settlers- dat er internationale aandacht kwam, in 2002. De bewoners van het dorpjeYanoun waren gevlucht -naar Aqraba, een stadje dichtbij. Het is daarom dat lokale kerken in de Palestijnse gebieden hulp vroegen aan de kerken in het buitenland.

4. Sindsdien komen vanuit tientallen kerken over de hele wereld vrijwilligers om voor enkele maanden te helpen als oecumenisch begeleider in Israël en Palestina.
Hun aanwezigheid biedt bescherming aan de gemeenschap.

5. Ze werken in kleine internationale teams op 7 verschillende plaatsen.
Het EAPPI-programma is neutraal tussen de partijen.Wél staat EAPPI voor de bescherming van de internationale rechten van de mens. Waar schendingen plaatsvinden worden die geregistreerd en gerapporteerd.
 EAPPI-volunteers staan dagelijks bij checkpoints, houden schendingen van mensenrechten bij en doen hiervan verslag -aan de VN, via het kantoor in Jerusalem. Het is dus de taak van de oecumenische begeleiders om door hun aanwezigheid bij te dragen aan vrede en naleving van de mensenrechten in Israël en Palestina.
De aanwezigheid van de Oecumenische begeleiders heeft een de-escalerend effect, met name daar waar kolonisten zich gevestigd hebben en de bewoners lijden onder intimiderend gedrag.

6. Vanuit Yanoun gaat het team iedere zondag in Nablus naar een van de kerken. Ook daar krijgen we telkens te horen hoe blij men is met de internationale kerkelijke aanwezigheid.
We zijn in de vieringen geweest van een katholieke parochie, van de Anglicaanse gemeenschap, van de Grieks-Orthodoxe kerk en van de Melkieten (dit is een met Rome geünieerde Byzantijnse gemeenschap) .
7. Met Kerst was ik in Betlehem; een prachtige ervaring: uitbundig feest op straat, vele muziekkorpsen, vrolijkheid, gezang, ...

8. Veel van het land van de bewoners is onteigend voor de bouw van Israëlische neder-zettingen en de aanleg van militaire terreinen. De Israëlische overheid controleert het verkeer, bouwt muren en plaatst checkpoints.
De muur, of op sommige plaatsen het hek, rond de Westelijke Jordaanoever verkleint het gebied van de Palestijnen en beperkt ze in hun bewegingsvrijheid.
Israëlische kolonisten en de overheid onteigenen land en slopen huizen van Palestijnen.

9. De dorpsbewoners van Yanoun, in de regio Nablus, zijn blij met de internationale bescherming.
Het dorpje Yanoun werd dus en wordt nog bedreigd. Oecumenisch begeleiders leven mee met de inwoners. Dagelijks laten we ons zien, aan de mensen in het dorp, en aan de wachtpost van het settlement hoog op de berg.

10. Om 07h00 uur beginnen we met een wandeling en zien dan de kinderen buiten komen om naar school te gaan en we zien mannen en jongens hun schapen voeren, bij de kribbes.

11. Vrij wandelen in de omgeving zou fijn zijn, zeker om bv te genieten van de natuur en van de uitzichten, richting Jordaanvallei bv, en om een eeuwenoude bijzondere plaats te bezoeken -de grafheuvel van Nun (=de vader van Jozua). Deze ligt echter op een plaats die de settlers en de militairen moeilijk toegankelijk houden. (We hebben langs de kant van de weg munitie gezien (handgranaat?) waarvan we niet zeker waren of die nog op scherp stond. Over die weg gaan ook de kinderen die hun schapen hoeden.)

12. En, zoals regelmatig: de ouders zeggen tegen ons: fijn dat jullie er zijn.
 Er is een schooltje in het dorp, -zo klein echter, dat de leerkrachten ook lesgeven op andere scholen in de dorpen in de regio.
13. En er is zelfs een klein winkeltje, om dagelijks te komen babbelen en thee te drinken.
 Gelukkig zijn er dagen dat het rustig en ontspannen toeven is in het dorp.

14. Behalve dat we in Yanoun verblijven, is er de taak om in regio-dorpen te volgen wat er daar gebeurt. Iedere dag blijft éen teamlid in Yanoun en gaan de anderen, met de vaste chauffeur c.q. tolk, in de regio op bezoek. Het is vaak dat we opgebeld worden met de melding van een incident.

15. We gaan er heen om het verhaal te horen en rapport op te maken. In Burin bv zijn 50 olijfbomen vernield, afgebroken. De dorpelingen hebben geprotesteerd bij de militaire commandant, die als orde-handhaver moet optreden, maar ze horen niets over arrestaties.
Op de school in asSawiya horen we dat een groep militairen de school komt binnenvallen op zoek naar leerlingen die vermeend stenen hebben gegooid, naar voorbijrijdende Israelische auto´s. De heel vaak gebeurende invallen, met soms wél arrestaties en vaak niet, zorgen voor slechte concentratie bij de leerlingen, zo vertelt ons de schoolpsycholoog.

16. Sinds de Oslo-akkoorden is de Westbank verdeeld in drie beheer-gebieden. Bedoeling was dat gaandeweg de Palestijnen steeds meer zelf verantwoordelijkheid zouden krijgen voor beheer en bestuur. Feitelijk betekent het dat Israel de Palestijnse bewoning en bedrijven terugdringt uit gebied c en b naar a (a is het gebied van de grote steden). Tussen de gebieden worden roadblocks opgeworpen.

17. In Urif is het bijna iedere zaterdag, sabbat, prijs. Het EAPPI-team heeft een contactpersoon die opbelt als hij de eerste tekenen ziet van settlers die zich boven op de berg verzamelen. Wij kunnen dan op het platte dak van zijn huis de omgeving overzien en dan waarnemen hoe de groep settlers naar beneden komt, de berg af naar het dorp, om daar of de school te beschadigen of een huis te beschadigen, door met stenen ramen in te gooien, bv. Wat we daar gezien hebben, is -als je van schouwspel houdt- een kat- en muisspel tussen settlers, jongens van het dorp en militairen -die met meerdere jeeps het dorp komen doorcrossen.
18. Niet dat de militairen tussenkomen om te voorkomen dat de settlers hun pesterij uitvoeren, maar ze komen op het moment dat de jongens uit het dorp ver genoeg tegemoet gegaan zijn om hen te kunnen beschuldigen van stenen gooien. 
En intussen werden wij gastvrij onthaald. Je zou het bijna komisch gaan vinden, maar het is toch intriest!

19. Heel vaak zijn er dus arrestaties. In het dorp Qariut hebben ze lange tijd de ervaring gehad dat er te onderhandelen valt met de militaire overheid. Demonstraties tegen de wegblokkade verliepen vreedzaam en de blokkade werd steeds wel verwijderd -zodat de dorpelingen normaal naar hun werk kunnen rijden-; maar later ook toch weer geplaatst. Bij een volgende demonstratie waren we als EAPPI-team aanwezig; niet om mee te doen, maar om te registreren hoe het zou verlopen.  We werden getuigen van traangasgranaten en geluidsbommen. Deze keer hadden de militaire oversten kennelijk de opdracht om de mensen uit elkaar te drijven. Bashar, de vrijwillige coördinator van het jeugdcentrum, was ontsteld.

20. We werden een week later uit het dorp opgebeld; in de nacht waren er bij zes huizen harde, luidruchtige invallen gedaan; een gecoördineerde militaire actie, waarbij zes jongens, van 16, 17, 20 jaar, uit hun bed werden gelicht en meegenomen. De families in onrust achterlatend, want er werd niet verteld waarom, of waar naar toe. Wij konden als bemiddelend team naam en telefoonnummer geven van advocatenkantoor Addameer; deze kunnen ze vragen voor hen te gaan achterhalen waar de jongens naar toe gebracht waren en of ze contact mogen hebben.
 Om kort te gaan: we zijn met de families meegegaan naar de militaire rechtbank. Om te zien hoe daar de gang van zaken is en om de families een hart onder de riem te steken.
Het heeft maanden geduurd, voordat een aanklacht werd opgesteld en er een uitspraak gedaan zou worden. Meerdere keren voorgeleidingen en weer uitstel van behandeling. De teams die de volgende maanden na ons kwamen, zijn ook steeds geweest. Er is op dit moment, meer dan anderhalf jaar verder, voor twee van de zes jongens nog geen duidelijkheid; ging het om stenen gooien, of om maken van molotov-cocktails?

21. Het dorp Aqaba is hét voorbeeld van gezamenlijke sterke, vredelievende spirit in de regio. De burgemeester en zijn dorpsraad krijgen het voor mekaar om de geest van vredelievendheid, verdraagzaamheid er bij elkaar in te houden. Ze hebben een prachtig dorpshuis, ze houden nadrukkelijk hun dorp schoon, ze bekostigen samen de renovatie van een paar huizen om die vrij te houden voor dorpelingen die eerder vertrokken waren en zo weer terug kunnen komen.

22. Ook groepen Israeli-en-Palestijnen-samen zetten activiteiten op om de bezetting te beëindigen of te verzachten. De groep Israelische vrouwen van MachsomWatch ontmoeten we aan de checkpoints. Ook zij rapporteren aan de VN, maar zij hebben nog een voordeel dat ze telefoonnummers hebben van de commandantspost daarbinnen -waarnaar ze kunnen bellen. Als de doorgangspoorten al wel een uur geblokkeerd zijn bv., kunnen ze bellen met de vriendelijke vraag: goh, als er niet echt iets aan de hand is, wil je dan de doorgang openen, want dr staat hier al een heel lange rij mensen te wachten om doorgelaten te worden.
Op dn duur hopen we dat onze rapporten aan de VN ook hun vruchten zullen afwerpen.

De Jahalin-bedoeienen die hun verblijf hebben ten oosten van Jerusalem worden ondersteund door Israelische en internationale burgers. Israel plant op hun gebied een grote uitbreiding van de stad Jerusalem; voorlopig is dat nog steeds, volgens internationaal recht, illegaal. In bezet gebied mag je niet bouwen en geen bewoners dwingen tot verplaatsing. (Stel je voor dat de Duitsers zoiets in de Tweede Wereldoorlog, hier voor mekaar hadden gekregen !?)

23. Nog een voorbeeld van waar Israelische, Palestijnse en internationale burger-organisaties elkaar vinden, in de wijk Sjeick Jarah, in oost-jerusalem -waar Israel huizen die door Palestijnen bewoond worden, vordert en aan eigen burgers ter bewoning geeft.
Elke vrijdag is hiertegen een gezamenlijke stille, vreedzame demonstratie. (Ook hier: als EA zijn we er, maar we zouden in dit geval ook kunnen deelnemen, want het betreft een gezamenlijke actie.)

24. Het EAPPI-programma heeft zowel met Palestijnse als met Israëlische groepen contact. Hier zie je bv genoemd: Breaking the Silence, van ex-dienstplichtigen, NewProfile en Rabbis for Human Rights.
25. B´Tselem is een Israelische organisatie die zich inzet voor de mensenrechten van de Palestijnen; bv door video-camera´s beschikbaar te stellen in dorpen die regelmatig allerlei schermutselingen te verduren hebben van settlers.
Combattants for Peace is een internationale christelijke organisatie die vrijwilligers uitstuurt om mensen in kwetsbare situaties te ondersteunen. Zo ook de International Solidarity Movement.

26. NewProfile is een organisatie van Israelische burgers die bv jonge tieners die binnenkort hun militaire dienstplicht van drie jaar moeten vervullen, informatie geven over de mogelijkheid van dienstweigeren. (Wij hebben hier geen dienstplicht meer; hier heeft het beroepsleger toch wel heel andere taken.)

27. Het EAPI-team van Yanoun reist ook wekelijks wel een dag naar de Jordaanvallei. Daar wonen heel wat bedoeienen en daar hebben toch ook heel wat mensen grond gepacht, om schapen te hoeden of voor gezamenlijke tuinbouwbedrijven. Zeer vruchtbaar gebied dat Israel grotendeels als area c heeft aangemerkt; niet door de Palestijnen te beheren. De settlements die hier gebouwd zijn en uitgebreid worden, hebben dan ook grote tuinbouwactiviteit.

28. De Jordaanvallei is hét deel van de bezette Westbank waar het grote onrecht wat aan bewoners gedaan wordt, schrijnend zichtbaar wordt, maar wat internationaal niet of nauwelijks gezien wordt. Het gaat er met name over water, beheer en dus gebruik van water. Het gaat over land, het gaat over huizen, het gaat over onderwijs; kortom het gaat over basisvoorwaarden van leven.

29. Hoe krijg je de mensen weg uit area c? Door telkens een gedeelte tot militair trainings-gebied te verklaren. Daar is het gevaarlijk, dus daar mag je niet zijn.
De bedoeienen hebben het al vaak meegemaakt. Zij zeggen echter: wij hebben hier al heel lange tijd mogen rondtrekken en verblijven, onze manier van leven kunnen leven, met toestemming van de eigenaren-grootgrondbezitters; wij gaan niet weg. 
Het was op een zondagmorgen dat we een telefoontje kregen van een bedoeienenfamilie dat in de nacht en vroege ochtend de noodtenten -die gisteren door het RodeKruis gebracht waren-, afgebroken en geconfisceerd waren, door de militairen.  En die tenten waren gebracht -een dag eerder- omdat de militairen gekomen waren om de nederzetting overhoop te halen en te vernielen; onbewoonbaar te maken.
We kwamen daar en troffen deze situatie aan.

30. En om de toestand nog ingewikkelder en beschamender te maken: We hebben gezien dat ook de kerk grootgrondbezitter is. En we hebben ons afgevraagd of die kerk niet gewoon tegen de bezetter zegt: die nomadengroepen verblijven daar op onze grond met onze toestemming.
Iets heel anders lijkt eerder waar, namelijk dat de kerk over haar grond deals sluit met Israel, met het Jewish National Fund. (We zijn niet zeker of het hier de Latin Patriarchate betreft.)

31. Natuurlijke waterbronnen zijn niet veel meer in openbaar gebruik, omdat de meeste bronnen door Israel zijn geconfisceerd. Al vele tientallen jaren in gebruik zijnde oude waterlopen, voor irrigatie van tuinbouwgronden, staan een groot deel van het jaar droog.
Hier kwamen we begin december.
32. Begin januari waren we er weer. Onze chauffeur en tolk was -net als anderen- als een kind zo blij met het water; We moesten met hem mee om op dezelfde plek weer te gaan kijken.

33. En over onderwijs gesproken, nu dus: langs de dorpen in de Jordaanvallei heeft Israel een snelweg aangelegd voor verkeer dat van Jerusalem naar het noorden, naar Nazareth en Galilea gaat en naar de settlements langs die route. Maar het kost de dorpsbewoners van anAuja bv., grote moeite om bij de Israelische autoriteit voor elkaar te krijgen dat er een tunnel of een brug zou worden aangelegd opdat de kinderen vanuit het dorp aan de ene kant van de weg kunnen oversteken naar de school aan de andere kant. Vier jaar procederen heeft nog steeds niks opgeleverd. Hopelijk gebeuren er niet al te veel ongelukken.

34. Ik laat u nog even zien met kaartjes hoe de ontwikkeling is geweest van de bewoning van het land vanuit de tijd dat de hele regio mandaatgebied was van Engeland, via een voorstel van verdeling in 1947, via de bezetting door Israel sinds 1967, tot aan nu.
En dan ga ik even terug naar de vraag van de mogelijke rol van theologie en kerk bij het zoeken naar een oplossing voor dit oorlogsconflict.

35. Op 15 mei 1948 riep David Ben Gurion de staat Israël uit. Zionistische milities waren al voor die datum begonnen met het veroveren van land, bovenop het gebied dat de Joodse staat volgens het VN-voorstel zou omvatten. Na de stichting van Israël escaleerde het conflict met de omringende Arabische landen, maar die waren geen partij voor het leger dat Israel al had opgebouwd. Uiteindelijk werd in 1949 een wapenstilstand gesloten. Israël had toen controle verworven over 78% van Palestina. Binnen dit gebied hebben Israëlische milities en leger-eenheden in 1948-49 bijna 500 Palestijnse dorpen ontvolkt en/of vernietigd. Meer dan 700.000 Palestijnen werden van huis en haard verdreven. Israëlische historici hebben intussen aangetoond dat dit systematisch is gebeurd, waardoor sprake was van etnische zuiveringen.

36. In 1993 begon het Oslo-vredesproces, gebaseerd op de formule “land voor vrede”: in ruil voor vrede zou Israël de Palestijnen hun land teruggeven, d.w.z. de Westoever, inclusief Oost-Jeruzalem, en de Gazastrook. Vanaf 1967 waren deze gebieden echter op grote schaal gekoloniseerd. Overal heeft Israël nederzettingen gebouwd, die volgens het internationale recht illegaal zijn. Heel geleidelijk kregen de Palestijnen tijdens Oslo een zekere controle over kleine delen van de bezette gebieden (de “Palestijnse Autonome gebieden”). Van een betekenisvolle overdracht van land was echter geen sprake. Integendeel: tijdens het Oslo-proces verdubbelde Israël de nederzettingen in omvang en inwoneraantal.

37. EAPPI is niet alleen meeleven met mensen ter plaatse maar ook stem geven aan de mensen wie onrecht wordt gedaan! En daarbij treffen we als kerkelijke organisatie steun aan ook van gods-dienstige gemeenschappen van joodse huize.
Deze orthodox-joodse synagoge in Jerusalem steunt van harte het werk van EAPPI. Ook zij vinden dat er door hun overheid een verkeerde politiek wordt bedreven omtrent de bezette Palestijnse gebieden. Wij, alle teams van EAPPI, hebben bij hen op een vrijdagavond de sabbatviering mogen meemaken en daarna werden we gastvrij onthaald bij de families thuis om met hen de sabbatmaaltijd te gebruiken. Echt een feest!
Het zijn ook zogenoemde Rabbis for Human Rights die een steentje bijdragen aan het veranderen van de Israelische politiek-van-bezetting. Zij komen naar de Palestijnse dorpen om daar te helpen opnieuw olijfbomen aan te planten.
De kerk en de synagoge kunnen dus hand in hand gaan als het gaat om bevorderen van vrede.

38. Zoals al gezegd: Vanuit Yanoun gingen we in Nablus naar de kerk. Verder hebben we daar nog andere mensen en organisaties ontmoet.
39. Hier de katholieke kerk en de anglicaanse priester, father Ibrahim. Het zijn kleine kerk-gemeenschappen, net zo klein als de protestantse gemeenten en de basisgroepen hier in Belgie. Zij voelen zich duidelijk gesteund door de aanwezigheid van de volunteers uit wereldwijde kerken. Ze zeggen ook dat het proces van samen het zogenoemde Kairos-document opstellen hen tot een eenheid heeft gebracht die ze als een zegen beschouwen.

40. Project Hope is een internationale vrijwilligersorganisatie die activiteiten voor kinderen organiseert, om kinderen in moeilijke situatie toch ook kind te kunnen laten zijn. Ik heb bij Project Hope vrijwillige jeugdwerkers ontmoet uit de VS, Frankrijk en Belgie !. Zij verzorgen activiteiten in de dorpen in de regio en in het vluchtelingen kamp.
Gevraagd naar de betekenis van het werk van ProjectHope, en van EAPPI, en van Rabbis fHR, en van ...-noem de ngo´s maar op-, zei de coördinator: We use force, our force to come to peace. Onze kracht, ons drukmiddel is die van de hoop.
De vrouw rechts is de sprankelende coördinator van de vrouwenwerking van het Balata-vluchtelingen-kamp. De vrouwen van ons EAteam hebben met haar samengewerkt.

41. Iedere EAvrijwilliger gaat op bezoek bij twee andere teams. In Betlehem heb ik de gigantisch hoge muur gezien. Met de dagelijkse gang door het checkpoint, beginnend ´s morgens vroeg om 04h00. En zoals je ziet op de foto: Een mens moet er mee leren omgaan. Mensen blijven bewonderenswaardig creatief !

42. Er zijn nog plaatsen waar de muur nog niet gebouwd is, maar wel gepland. In een dorpje vlakbij Betlehem, Cremisan, is de muur gepland dwars over het terrein van een klooster. Het zal het erf doorbreken; aan de ene kant het woongedeelte en aan de andere kant de werk-gebouwen.
Het Betlehem-team is iedere vrijdag aanwezig bij de publieke eucharistieviering die daar gehouden wordt als vreedzame samenkomst tegen de planning.
In Betlehem geeft het Sumud Story House naast de muur gelegenheid aan diverse mensen om te vertellen hoe de muur effect heeft op eenieders dagelijks leven. De diverse verhalen zijn op grote borden aan de muur bevestigd. Verhalen die diepe indruk maken op toeristen die vanuit Jerusalem even in Betlehem komen. De verhalen zijn nu ook in boekvorm verschenen, onlangs in het Nederlands.

43. Het tweede team waar ik op bezoek was -in Jerusalem-, gaat iedere vrijdag naar het vrijdaggebed in de wijk Silwan. Op een kruispunt in de wijk is een tent opgezet die dienst doet als gebedshuis, moskee. Het aantal deelnemers aan het gebed is zo groot dat de mensen in en buiten de tent, ook op straat op de grond zitten. Ook hier dus een vreedzame religieuze samenkomst, in dit geval tegen het Israelisch stadsbestuur dat honderden Palestijnse huizen wil afbreken.
Om over na te denken bij de vraag wat kerk, of ruimer, wat godsdienst kan betekenen in pogingen om vrede te bevorderen.

44. Helaas zien we ook het tegenovergestelde: hoe godsdiensten tegenover elkaar worden misbruikt.
Deze foto kreeg ik toegestuurd uit Jerusalem (grafschennis, joodse bekladding, op christelijke begraafplaats). Dit doet me denken aan de eind vorig jaar overleden opperrabbijn en leider van de Sjas-partij, Ovadja Josef. Hij veroorzaakte opschudding met zijn uitspraken over Palestijnen, maar hij heeft helaas ook grote aanhang. Zo zei hij dat Palestijnen door God op aarde waren gezet om Joden te dienen (wrs op grond van de twee zonen van Avraham -Ismael= zoon van slavin). Ook riep hij ooit op tot het 'zonder genade' vernietigen van Palestijnen.

45. Nogmaals de vraag wat kan de rol van de kerk zijn bij het bevorderen van vrede? In Jerusalem is het EAteam iedere donderdagmiddag aanwezig bij een bijeenkomst van Sabeel, ontmoetingscentrum voor -wat daar genoemd wordt- bevrijdingstheologie in het midden oosten.
In de paar vrije dagen die ik had in het programma heb ik de gelegenheid genomen om naar Acco te reizen, ten noorden van Haifa, om daar de christelijke moshav NesAmmim te bezoeken. Dit centrum, 50 jaar geleden door Duitsers en Nederlanders gestart, is ooit begonnen met een dialoog tussen christenen en joden en is uitgegroeid tot: nu een centrum voor trialoog tussen christenen, joden en moslims.

46. Samenvattend leert drie maanden waarnemer-zijn namens de kerken dat het hier gaat om de muur, om settlements, om water, om extreem rechts; kortom: wie heeft er belang bij deze wanorde, wie profiteert er van, en wie is er de dupe van? In elk geval is duidelijk dat extreem-rechts de situatie beheerst en dat je van Israel kan spreken als van een gemilitariseerde bezettingsmacht, gelegitimeerd door extreem conservatieve, ultra-orthodoxe joodse rabbijnen. Deze rabbijnen acht ik vergelijkbaar met conservatieve islamitische imams die een kalifaat verdedigen waar de sjaria moet heersen en met conservatieve christelijke priesters, predikanten en theologen die nog altijd een strenge theocratie wensen. (Ook hier in Vlaanderen en NL zijn ze te vinden.)

47. Na drie maanden wordt in een kerk in Jerusalem het stokje doorgegeven aan de volgende teams.
We dringen als internationale christenen, samen met internationale joden en samen met internationale moslims, aan op een einde aan de Israëlische militaire bezetting en omklemming van de Westbank en Gaza en een rechtvaardige vrede.

48. Resume: Een aantal jaartallen op een rij. Onder het grondgebied van Gaza is een grote gasvoorraad aangetroffen.

49. Cijfers over het aantal christenen in Israel en Palestina.

50. Sabeel, huis voor bevrijdingstheologie.

51. Aan christenen wereldwijd wordt gevraagd een antwoord op te stellen aan de christenen in Palestina, want ze hebben hun Kairos-document aan hun christenbroeders en -zusters in de wereld opgestuurd. Ze stellen bv de vraag de Bijbel anders te willen verstaan: ´Wij vragen van onze zusterkerken om de ´zonde van de bezetting´ niet te voorzien van een theologische dekmantel´.

52. Gespreksvraag 1
    Om het Kairosdocument te kunnen begrijpen, is de kernvraag: Wat doet het met jou als je ziet dat christenen in Palestina lijden onder de voortdurende bezetting en zich in de steek gelaten voelen door ons, christenen in het Westen, in België?

      Gespreksvraag 2
 Kun je je voorstellen dat Palestijnse christenen ons de vraag stellen of er iets is in onze theologie dat ons verhindert om voluit náást hen te gaan staan?

53. Vraag 3
    Palestijnse christenen doen een dringend beroep op Westerse christenen om hun theologie kritisch te bezien.
Is onze theologie een theologie die bijdraagt aan het welzijn van Jood én Palestijn?

    3a Kunnen we de zgn ´vervangingstheologie´ vermijden?
    3b In hoeverre is ´bevrijdingstheologie´ hier in West Europa, in 2014 een besmet begrip –vanwege dat het ´politieke´ theologie is-?

54. Wat vinden we bij onze joodse broeders en zusters aan inclusieve bijbeluitleg?
    Hier twee voorbeelden van Joodse stemmen -in de U.S.- die zich ook orthodox noemen, met een universele lezing. All people are chosen; all land is holy. (In een reactie van de Schotse kerk op het Kairos-document wordt gebruik gemaakt van argumenten van Braverman.)
Nog onlangs uitte de amerikaans-joodse auteur Naomo Wolf zich verrast door de ontdekking dat God in de Tora niet land geeft aan een volk, zomaar, maar dat God een specifieke kwaliteit van leven van mensen vraagt en dat dat een veilige woonplek oplevert.

55. Vraag 4
    Hoe lezen we de bijbel, met name als het gaat over ´het beloofde land´?
Kan de bijbel tegelijkertijd én partikuliere én universele betekenis hebben?
    4a Als God aan de kant van slachtoffers staat, wie zijn hier slachtoffer? (ook de armen in Israel)  En wat kan die partijdigheid voor daders betekenen?
    Bijbels theoloog Janneke Stegeman las Jeremia 32 samen met Palestijnse christenen. Niet alleen de lezing van teruggekeerde Israelische ballingen is geldig.
    De theoloog Mitri Raheb leest net als Naïm Ateek vanuit Palestijnse zijde, de mensen die al die tijd in het gebied wonen.

56. Vraag 5
    Palestijnse christenen doen een dringend beroep op christenen wereldwijd om alles, maar dan ook werkelijk álles te doen wat in hun vermogen ligt om een einde te maken aan de huidige bezetting, onderdrukking en vernedering.
Wat kunnen wij, wat kun jij in jouw kerk doen, om een verschil te maken voor de mensen in Israël/Palestina?

Israel, het volk met de TeNaCh, heeft gediend als een doorgeefluik van het beste dat het oud-oosterse denken en geloven te bieden had. Ik hoorde daarvan via bv Bloch en Buber. Waarom zouden we ook nu ons in die teksten verdiepen? Niet omdat een oplossing van de huidige strijd ligt in het (beter) lezen van Tora, Profeten, Geschriften, Evangeliën en Qur´an; nee. Wel omdat op alle nivo´s mensbeelden, godsbeelden, wereldbeelden, kortom levens-beschouwingen, in het geding zijn en worden gebracht.
In de kerken mag een sterker bewustzijn opkomen dat zij, net als Jezus, niet uit het centrum van Jerusalem kwam, maar uit de kritische marge. Jezus, de profeet uit Nazareth, Galilea.

57. Elk volk heeft zn mythen over oorsprong, etniciteit en identiteit. Ze spelen een rol om te overleven in tijden van crises, bezetting, vervolging. Ze zijn echter verwerpelijk als instrument van macht.
Druk is nodig; politieke druk, economische druk, ja, maar zeker ook de kracht van hoop, de kracht van de goede Geest.

58. De rol van de kerk in oorlogstijd -zij het in de Groote of in de Tweede Wereldoorlog, of in een tijd van crisis, opkomend racisme, groeiende onverdraagzaamheid (islamofobie, anti-semitisme) en van opkomende rechts-extreme politieke organisatie-, is er minstens een van waakzaamheid, maar ook van stellingname, van getuigenis. De kerk moet helpen weerbaar te zijn tegen de on-geest van de wan-orde. We moeten de moed hebben, net als de Bekennende Kirche in het Duitsland van 40-45 met o.m. Dietrich Bonhoeffer, om te getuigen van een God die mensen niet tegen elkaar wil opzetten, maar juist wil doen samenleven, als gelijkwaardigen.

59. Het is vanuit de zogenaamd seculiere economie dat ons de ´religie´ wordt opgedrongen van egoïsme, nationalisme en het zgn. ´natuurlijke´ recht-van-de-sterkste (man). Het is daartegen dat we ons weerbaar moeten opstellen. Zeker ook in eigen land. En zeker inter-religieus en inter-cultureel, of zelfs inter-levensbeschouwelijk.
En het is niet alleen ´weerbaarheid-tegen de barbarij´ die we moeten oefenen, het is vooral opbouwen van een hoopvol project. Wat is het waar we als mensen van goede wil voor willen gaan, voor willen staan. Gerechtigheid toch, en vrede.
  
    Do not get mad, get organised!
Enkele voorbeelden van te contacteren organisaties:
    *Stop Jewish National Fund,
    *Who Profits?,
    *Union of Agricultural Work Committees (UAWC)

60. Dank voor uw aandacht. ( steun EAPPI en Sabeel en Kairos en Sumud ... om (via de kerken) daar te helpen en om bruggen te bouwen tussen Israëli’s en Palestijnen.)

Kerk, plaats van empowerment ?

Ervaren van God, perspectief, zelfverantwoordelijkheid, daar is vraag naar.
Mijn waarneming: de religie van de economie houdt door een schijn-eenheid een aantal tegenstellingen verborgen, -het gaat om breuken en transformaties waar mensen mee geconfronteerd worden en waar zij doorheen moeten, -ze zijn echter (zicht op) perspectief kwijt en hebben zelf geen greep meer op de situatie; ze wórden -min of meer- geleefd. En bij 'geloof' gaat het er om de eigen subject-kwaliteit te herwinnen, de 'eigen' transformatie door te voeren.
Na analyse, 'de dood laten zien'; God, 'we kunnen door de dood heen'; zien we perspectief in 'leven in gemeenschap'.
Zicht op perspectief vinden we door godsdienstige tradities én in de feitelijke krachtsverhoudingen van vandaag. In de geseculariseerde, maar niet religieloze maatschappij is het zinvol om, vanuit (christelijk-) gelovige optie, uitspraken te doen over de verantwoordelijkheid van de mens, of het subject-zijn van mensen en over de (mogelijke) verhouding tot God. Ook over -verlossing /bevrijding, -de verhouding individuele gelovige : gemeente (lichaam), -wederopstanding, ...
We zullen ons moeten verdiepen in wat het voor ons nu betekent te belijden dat we geloven in de wederopstanding des vlezes; want dat heet een kernpunt van het christelijk geloof te zijn. Er is vraag naar die betekenis. Wederopstanding kan betekenis hebben voor slachtoffers van onderdrukking: Met hun voortijdige dood zijn ze niet definitief alleen maar slachtoffer. 'Er is bij ons al eens iemand opgestaan uit de dood'. Het thema van de opstanding laat zien dat de individueel beleefde armoede, ziekte en dood in gemeenschap doorstaan kunnen worden.

Ervaren-van-God wordt gevraagd, maar om welke God gaat het? Om wat allen god noemen, zo'n algemeen religieus gevoel, zoals bij 'holisme' b.v., een specifieke god zoals Geld, óf de partijdige JHWH van de joodse en christelijke traditie?!
Een perspektiefbiedende God die mensen tot subject maakt ook in weerbarstige omstandigheden zal herkenbaar zijn als de werkzame kracht die groepen mensen samen (soms) verrassenderwijs openbaren in vernieuwende, bevrijdende aktiviteiten.
De God van de Bijbel is ook nu te ervaren, namelijk in die gemeenschappen van mensen die er blijk van geven Gods Rijk naderbij te willen brengen. Laten we maar gaan horen en zien, bij onze collega's, bij onze vrienden, ... We zullen versteld staan van de nieuwe tijd. Laten wij ons inschakelen, opnieuw geïnspireerd? Geïnspireerd omdat we de toch wel aanwezige, ook nieuwe, mogelijkheden weer zien!

Analyse van religie, met een bevrijdende God, die perspectief, mogelijkheden tot handelen laat zien. Zo'n theologie van drie-eenheid noem ik 'oecumenisch'. Oecumenisch in de zin van oiku-mene, gericht op een ge-heel-de wereld.
Hoe kan 'kerk' een rol spelen in de strijd tegen de dood, de dood zoals velen die beleven? De economische theologie stelt elke religie onder kritiek, dus ook die binnen geloofs-gemeenschappen. Is er 'kerk' die deze theologische zelfkritiek op de economische religie aandurft ? Is er 'kerk' die de theologische kriteria praktiseert? Zijn er aanzetten om collektief perspectief te realiseren?
Tot voor enkele jaren vond in de kerken een duidelijker stellingname plaats ten aanzien van politiek-ideologische vraagstukken (vrede, milieu, racisme). Echter, samen zoeken naar een nog onbekend alternatief voor de heersende maatschappelijke (economische) orde lijkt een hachelijke onderneming. De huidige maatschappijformatie juist in zijn crisis c.q. transformatie uit balans laten vallen (in de heersende voorstelling) lijkt zo niet nóg hachelijker. Dus zorgen dat het niet zo ver komt, is een begrijpelijke beweging, voor de middengroepen, voor allen die zich 'burger' achten.
Toch zal de economie (weer) in eigen hand genomen moeten worden; de herordening moet in een andere 'eigen' richting doorgevoerd worden. Gerechtigheid zal afgedwongen moeten worden en dat kán ook. Het blok ís niet zo massief. Rechtvaardige verhoudingen  zijn niet slechts mogelijk tijdens een zogenoemde economische hoogconjunctuur. En, zoals we bij Van Hoogstraten zien: bevrijding uit overheersing is niet slechts 'opheffing van de persoonlijke, individuele vervreemding'.
'Bevrijding zal gebaseerd zijn op verzoening met de God van de revolutie' (transformatie).

Maar welke praktijken kunnen voor de ontrechten, zij die aan de onderkant staan, -langdurig werklozen, ondernemers in het midden- en kleinbedrijf, -WAO-ers, -werknemers in de veranderende industrie en in de dienstverlening, -vrouwen en mannen, -alleenstaande ouderen, -asielzoekers, ... (samen eenderde van de bevolking) inspirerend zijn?
Laten we ons inschakelen, opnieuw geïnspireerd tot de mogelijkheden van collectieve subjecten?

Levert dit nu een adequaat pastoraatsbegrip op? Pastoraat als bondgenootschap?
Zie verder de Pagina Profetisch en feminiserend pastoraat, daar  zal ik 'kerk' schetsen en haar pastoraatsrol. (Voor Empowerment zie: www.g3w.be )

Partijdige katechese

Enkele thema's in verband met leren zijn: Als eerste de positie van de (bege-)leid(st)er en de noodzaak van een strategische opstelling binnen de samenhang van het werk. Het tweede thema betreft de kursus of het leerprogramma als specifieke momenten in een kontinue en levenslang leerproces. Derde thema is het leren door specifieke verbinding van praktijk met theorie. Als vierde thema is aan de orde de karakteristiek van leren genoemd als een proces van versnelling en vertraging, stilstand en vooruitgang. Als vijfde hoort daar nog bij: de strukturatie van een leersituatie: Een kursus is in feite een aktiviteit van herprogrammeren. Het is het in beeld brengen van ervaringen, herschikken van die ervaringen, theorie aanleveren die nieuw begrippenkader schept en tenslotte de koppeling naar aktuele gebeurtenissen. Dit proces spoort aan tot praktisch maatschappelijk handelen.

'Waar is het goed voor?' Het antwoord op die vraag is duidelijk voor de analfabeten in Latijns Amerika die volgens een programma van Paolo Freire gingen leren lezen en schrijven. Zij kunnen zo de bijbel gaan lezen. Vervolgens ontdekken zij dat de bijbelverhalen van betekenis zijn voor hun omstandigheden. Hun strijd, hun moeite, pijn, lijden en hoop krijgen perspektief. Naar mijn inzicht moet katechese openingen leren zien voor 'zelfbeschikking' van groepen mensen. Godsdienstige vorming moet dit geloof, geloof in de God van de bijbel, in de Nederlandse en Belgische situatie ter sprake brengen: vitaal, strijdbaar, profetisch oproepend tot gerechtigheid. Ze moet handelen over zien en doorzien van belemmeringen en openingen, om vervolgens weerbaar de toekomst ter hand te nemen. (Zoals ook de ekonomische theologie hier van belang wil zijn.)
Via principes van bevrijdingskatechese en thema's van 'mens-wording' kom ik tot het formuleren van kenmerken van katechese die weerbaar maakt tegen religie.

Weerbare katechese.
Ik begin met een samenvatting van principes van 'bevrijdingskatechese'.
1. Bevrijdingskatechese spreekt leerlingen aan op het nivo van hun konkrete alledaagse 'zijn' (gezin, woning, buurt, school, ontspanning .. ) en van hun 'bewustzijn' (ideeën, waardenopvatting, normenpatroon). Zo zijn de leerlingen subjekt of drager van een leerproces waarmee de leerkracht zich kritisch en meevoelend solidair verklaart.
2. Zij verkiest situatiethema's boven leefthema's (die eigen waren aan ervaringskatechese).
3. Zij vertrekt van konkrete situaties van de leerlingen en probeert ze tegelijkertijd van daaruit de tegenstelling te laten zien (en op te heffen) tussen het beeld dat zij hebben van de werkelijkheid (vaak een vervreemd of onteigend bewustzijn) en hun 'zijn' (eigen alledaagse werkelijkheid).
4. Zij stelt de leerlingen en zichzelf vaak de vraag: hoe komt het dat je daar zó over denkt? Met die vraag wil zij duidelijk maken dát en hóe de ekonomische werkelijkheid de basis is van onze ideeën (en wetten).
5. Zij probeert in het doorwerken op konkrete situaties geleidelijk en okkasioneel de onderdrukkende strukturen bloot te leggen die heel vaak verdoezeld worden door de 'bewustmakingssektor' (t.v., reklame, tijdschriften, gezin, school, ... , kerk, ...).
6. Zij toont de mechanismen aan die de burgerlijke ideologie van de heersende klasse aanwendt om zichzelf te rechtvaardigen en te handhaven.
7. Zij laat zien dat het al dan niet veranderen van de werkelijkheid altijd beslist wordt op basis van ekonomische motieven en belangen en niet door allerlei prachtige ideeën.
8. Zij leest de bijbel niet idealistisch door de ideeën van de heersende orde erin te laten binnensluipen, maar leest hem vanuit de konkrete werkelijkheid van kleingehouden mensen.
9. Zij beseft dat dergelijke konfrontatie allerlei konflikten (spanningen, weerstanden) opwekt bij de leerlingen, doch probeert via allerlei spelopbouw met die spanningen iets te doen (inzichtelijk, emotioneel, expressief), de nodige grenzen echter in acht nemend alsook het respekt voor hun eigen keuze.
10. Zij onderstelt dat de bevrijdingskatecheet (voorlopig) een stuk afstand kan nemen van zijn kritische ingesteldheid om scherp te kunnen kijken en luisteren naar datgene wat de leerlingen wer-kelijk bezighoudt. Die afstandname en zelfkritiek kan ook nuttig en nodig blijken om lot- en bondgenootschap te vinden bij kollega's.

Zie verder de pagina 6 Politiserende katechese

Nieuwe spiritualiteit de redding?

Ik wil ingaan op wat holisme (of nieuwe spiritualiteit) ons te bieden heeft omdat zij de indruk meevoert perspektief en alternatieven te bieden.
Volgens 'nieuwe-tijd-'denkers ís er een verandering gaande bij de natuurwetenschappen en daarbij aansluitend in de menswetenschappen. Zij beschrijven een algehele wetenschappelijke en kulturele revolutie die zich voor de ogen van de moderne mens voltrekt. Het tijdperk van de Waterman is begonnen.
Deze revolutie werd ingeleid door gezaghebbende natuurwetenschappers als Bohr en Einstein, in de twintiger jaren van de 20e eeuw. De natuurkundigen ontdekten tot hun niet geringe verbazing dat zij de deeltjes die zij bestudeerden in feite op hetzelfde moment ook beïnvloedden. De in de klassieke natuurkunde probleemloos gehanteerde scheiding tussen een waarnemend subjekt en een waargenomen objekt dat onder de waarneming onberoerd bleef, ging in de 'kwantummechanica' niet langer op.

In het oude, mechanistische wereldbeeld dat de natuurwetenschappers sinds Descartes en Newton hanteren, wordt alles herleid tot kleinste deeltjes die causaal met elkaar verbonden zijn. Het ideaal van de oude fysica was een objektieve wetenschap. Steeds duidelijker werd dat god daarbij niet meer gehanteerd hoefde te worden, als de Grote oorzaak.
In de jaren vijftig toen Capra nog als fysicus publiceerde, dacht men met de reduktionistische zoektocht naar de bouwstenen van de materie tot een eind gekomen te zijn. Vooral fysici in Californië, zoals Chew, Capra's leermeester, kwamen met holistische ideeën. Zij pleiten voor een nieuwe fysica waarin men vertrekt vanuit het geheel (holos). Hierin wordt rekening gehouden met 'het besef van wereldomspannende werkelijkheden, van onderlinge afhankelijkheid van alle verschijnselen en het ingebed-zijn van individuen en maatschappijen in de cyclische processen van de natuur'.
Het oude beeld dat de mens zich middels de technologie heer en meester kon wanen over de natuur heeft afgedaan. Omdat het geheel niet rationeel tot haar complementaire delen kan worden herleid, wordt toevlucht gezocht tot de mystieke visioenen over de eenheid van mens en kosmos om duidelijk te maken wat onder het geheel moet worden verstaan.

Nieuwe vormen van spiritualiteit vullen het vakuüm dat was ontstaan door de -ook- religieuze krisis (zingevingskrisis). Het rationalisme is op de terugtocht gezet door mystiek, de tolerantie ten opzichte van het irrationele is groot.

Veel mensen hebben behoefte aan heelheid, holisme, aan spiritualiteit, positieve geloofservaring. Bijvoorbeeld omdat, ook waar ontwapening mogelijk blijkt en armoede niet zou hoeven, tegelijkertijd maar doorgegaan wordt met oorlog aanwakkeren, rijkdom vergaren, milieu bederven, ...  ten koste van vele slachtoffers! Begaan met zo'n wereld vol tegenstellingen hebben zij vaak het gevoel er maar alleen voor te staan. En in die verwarring is soms ook niet meer duidelijk of geloof, geloof in de God van de bijbel nog wel iets betekent.

Moet het rationalisme verdedigd worden tegen de opmars van deze mystiek? Heeft de kwantummechanica het denken echt fundamenteel aan het wankelen gebracht, of is holisme wellicht instrument in het midden van de heersende orde?

Lineair denken, geschiedenis zien als een proces, ontwikkeling via oorzaak-gevolg ... is niet vol te houden na de kwantummechanica; dat zeggen de nieuwe wetenschappers terecht. Maar vervolgens bij cyclisch denken blijven steken, kan evenmin, lijkt mij.

Ten opzichte van de politieke theologie vind ik dat holisme weer teruggaat achter de konklusie dat het niet meer om 'de' mens gaat maar om groepen, klassen, rassen, sexen. Ten opzichte van de in vorige paragrafen gevonden kriteria vind ik dat holisme niet 'vanuit het volk' (democratisch) spreekt.

Voor sommige individuen is persoonlijke groei de oplossing voor het (uiteindelijk) verbeteren van de wereld, zeker voor diegenen die bij de overgang, c.q. transformatie de nieuwe opkomende klasse kunnen (?) vormen.

In verwarrende tijden, zo blijkt, wordt de stroming sterker die individuele beleving vraagt in plaats van rationele analyse en wordt er strijd gevoerd -in de theologie- tussen (individuele) spiritualiteit en politiek. Ik denk dat NewAge aan de gevestigde kerken in Europa en in de Ver. Staten vraagt om duidelijker met hun perspektief naar voren te komen. Dát, dat perspektief en de specifieke inspiratiebron, kunnen ze te bieden hebben aan de maatschappij die zoveel mensen zo arm laat leven. NewAge blijkt een nieuwe invalshoek te zijn om de tekortkomingen van de westerse kultuur aan te wijzen, om die op te lossen. 'Geloof' is daarbij lang veronachtzaamd. De belangstelling voor NewAge maakt dat duidelijk.
Echter, een god die alomtegenwoordig en almachtig is (eventueel met een machtige representant die wel eens even orde op zaken zal stellen en de zondebokken zal offeren) krijgt met NewAge weer ruimte. Iedere zichzelf respekterende god grijpt toch in als de mensen het niet redden (of als ze zich op een andere god verlaten); die nieuwe tijd moet er toch komen!

Om goede redenen had de theologie afscheid genomen van zo'n Macht die de hemel belooft; die voorgaande generaties zo had betutteld en bevoogd. En er zijn goede redenen om gezonde argwaan tegen een 'sterke man' te hebben.

Zijn de heersende machten, de macht van de bewapening, van de rijkdom, van de milieuvervuiling, van de blanke, van de macho, enz. ..., met holisme nu opgeheven? Nee, want niet 'iets goddelijks', zoiets algemeens, grijpt van buitenaf in en brengt de rechtvaardige wereld en de behouden schepping.
Op grond van de hernieuwde belangstelling voor 'het goddelijke in de kosmos en in jezelf' acht ik een uiteenzetten van theologie vanuit de optie van religiekritiek met (pastorale) psychologie van belang. (Na het uiteenzetten door Van Hoogstraten met sociologie.) (Verhaeghe ?)

(Zie de pagina  4 Een wereld van goden, par 413´Technologie en nieuwe spiritualiteit´ -via de kolom links hiernaast.)

Eenieder denkt zich ´burger´ en ´vrij´

Elke afzonderlijke wetenschappelijke discipline zou zelfkritisch moeten zijn, sinds ze zich onafhankelijk menen. De economie, de filosofie, de sociologie, de natuurwetenschappen, de pedagogie, de theologie ook ... Via een aantal theologen begrijp ik dat er niet slechts ideologie nestelt in de maatschappij, maar religie.
Valt hieraan nog (weer) te ontkomen?
In ´Drie analyses van religie´ (zie de kolom ´pagina´s´, hiernaast), probeer ik deze theologen kort weer te geven. 
Hieronder enkele aanduidingen.

Autonome (af-)god.
Ideeën over het ekonomisch proces zijn geen geniale uitvindingen van iemand als A. Smith, maar ze zijn zelf (bij-)produkten van het ekonomisch proces, in dit geval van de ruilekonomie van het kapitalisme. De dagelijkse ruil op de markt produceert de abstrakte ideologie, de 'fetisjgestalte` van de waar, het idee dat de rijkdom het produkt is van een autonoom akkumulatieproces. Het kapitaal is de religie, niet enkel de leer van het kapitaal.
Het blijkt dat de klassieke ekonoom Adam Smith een nieuwe god produceerde terwijl hij dat zelf niet in de gaten had. De ekonomische wetenschap die fundamentele kritiek zou moeten uitoefenen op haar eigen vooronderstellingen neemt het kapitaal gewoon aan als vanzelfsprekend, terwijl wij het zelf produceren. De kritiek van een ekonoom die interne tegenstrijdigheden in de theorie ziet en onrecht in de praktijk, werkt kennelijk niet: Het absolute beginsel van het ruil-principe wordt in zijn beslotenheid gelaten, ondanks kritiek vanuit het gebruiks-principe.

Feitelijke gegevenheid is dát wij onontkoombaar religieus zijn, aan handen en voeten gebonden aan de god van de ekonomie. Met de kritische ekonomie -van A.G. Frank- zag ik wel dat de ekonomie mensen en de aarde exploiteert om die, b.v. via arbeid, om te zetten in kapitaal, maar ik zag ook dat velen niet worden aangesproken door deze inzichten. De ekonomie leek een abstrakt, onaantastbaar systeem waartegen je wel kan strijden, maar bij voorbaat kansloos. Wat over leek te blijven was je op zijn minst staande proberen te houden (defensief). Met de ekonomische theologie begrijp ik dat het gaat om een ideologie die totaal wil zijn, een religie. En die komt van mensen.

Moeten we konkluderen dat er slechts door radikale (in-)breuk (waarvandaan?) afgerekend zal kunnen worden met de heersende religie, of is er geen hoop, slechts de realiteit? Misschien moet de realiteit eerst maar eens goed doordringen. Onder het mom dat parlementaire politiek controle heeft (demokratie) over de alomvattende ekonomie wordt de verantwoordelijkheid féitelijk bij (de af-)god gelegd.
Willen we tot een andere ekonomie komen (zonder toeëigening van meerwaarde) dan zullen er daden gesteld moeten worden. Dat is noodzakelijkerwijze dus niet alleen 'parlementair', omdat ons huidig parlementair-demokratisch politiek stelsel in de praktijk niet de ultieme macht over de ekonomie heeft.
(Een 'nieuwe' God er tegenover, is dát de oplossing?)

De invalshoek voor analyse van Van Leeuwen was in en vanuit het kapitaal, theorie-/zaak-analyse, de arbeidswaarde (het afgodsbeeld). Er is -in principe- een rol weggelegd voor het politieke: strategisch handelen. Interveniëren in de ekonomie is politiek; althans dat moet politiek zijn. Die plaats zal ze moeten waarmaken.
De invalshoek van Hinkelammert, vanuit subjekt, de 'knielers', kan ons op dit punt verder helpen. Hij laat ons zien of wij mensen wel zelfverantwoordelijk kunnen/willen zijn voor de ekonomie. Met zo'n kritiek van de religie ontdekken we waar we ons er zélf aan onderwerpen, hoe we er aan meedoen en waar we tegelijkertijd onder dat 'systeem' lijden (arbeidsdeling).
Volgens Hinkelammert is er sprake van fetisjisme van de warenbetrekkingen.

Fetisj.
Fetisjistische transcendentaliteit ontstaat zodra de mens eigen beslissingsmacht aan bovenpersoonlijke krachten overgeeft. Met andere woorden: zodra de mens zijn subjekttitel afgeeft en zich onderwerpt aan die krachten en daarmee zelf objekt wordt. Volgens Hinkelammert geeft de mens zijn beslissingsmacht, over de arbeidsdeling, over aan de krachten markt, geld en kapitaal.
De mens houdt wel een aarzeling bij deze overdracht, een spanning. Hij herinnert zichzelf namelijk nog wel als oorsprong, als subjekt. Hij draagt zijn eigen innerlijkheid over, aan de markt. Die spanning wordt opgeheven door de religieuze projektie: God komt als Subjekt op de waren te liggen. 'God' verzoent de mens met zijn zelfgekozen onmacht. Onder de hoede van God is de warenwereld subjekt en de mens schikt zich zo in de objektpositie. Voor de markt kan de mens niet knielen, voor God wel.
De mens kan op die manier berusten in zijn weigering zelf de subjekttitel te dragen. Het geweigerde deel van zichzelf herkent hij in God, een willekeurige god. God is verantwoordelijk subjekt en beslist over leven en dood. God wordt ingeroepen ter goedkeuring en die goedkeuring wordt door deze God altijd gegeven, zodat de mens zich in zijn gedrag gelegitimeerd voelt.

Hinkelammert heeft fetisjisme herkend in een drietal theorieën van de ekonomie, van Weber, de Trilaterale en Friedman.
Met Hinkelammert begrijp ik dat in de Trilaterale-theorie de mensen het 'geloof' wordt voorgehouden in de kapitalistische ekonomie allen afhankelijk-van allen te zijn en dus verantwoordelijk-voor allen. In de schijn-eenheid van de internationale arbeidsdeling (ten behoeve van kapitaalakkumulatie, dus) wordt ons eeuwig leven beloofd. (Voor de armen ná dít leven.)
Bij Friedman zien we volgens Hinkelammert een open agressief irrationalisme. De mens biedt zichzelf 24 uur aan en koopt zich 24 uur per dag af. Friedman spreekt van 'portfolio-subjekt'; dit subjekt koopt van het subjekt dat voorkeuren heeft en hij verkoopt zich daartoe voor het gewenste deel op de markt. Bij Friedman heeft echter alles een prijs: zon, licht, kinderen, de stem van een zangeres, een park, een uitzicht. Toegepast b.v. op het (willen) krijgen van kinderen betekent het: kinderen zijn een genotartikel en kapitaalgoed.
Elke inkomensbron is kapitaal en elke handeling/interventie kost geld. Men moet steeds berekenen of de investering kapitaalsversterking betekent of vergroting van konsumptie. Het laatste is fout want het is geen toename van kapitaal.

Friedmans programma doorvoeren, betekent het einde van  minimumloon, ouderenzorg, enz. Niet-inmenging van de staat, de kapitalistische eigendomsverhoudingen worden ermee verdedigd. Het enig toelaatbare is liefdadigheid, maar ook dat is een kwestie van vrijheid. De staat dient slechts het garanderen van die vrijheid. Een politiestaat is juist daardoor het gevolg, zo konkludeert Hinkelammert. (Interventie van de politie om non-interventie te verdedigen.)
Geluk, uiteindelijk geluk zal ons deel zijn als we ons maar in volledige overgave beschikbaar stellen, aan de markt, zo kunnen we begrijpen van Friedman.
Met Hinkelammert kunnen we dus konkluderen dat niet alleen onze arbeid wordt toegeëigend, maar: wij zijn volledig eigendom van het internationale kapitaal. Wij beschikken niet meer zelf, we láten over ons beschikken.

Gevangen Denken.
Ook Van Hoogstraten treedt in het subjekt-debat. Hij is er op uit ruimte te zoeken voor een veranderend subjekt. Hij stelt dat de theologie haar openbaringspretentie effekt kan laten hebben als zij haar kritiek op de zogenaamde natuurlijke orde uitbreidt tot de wereldbeelden van sociologen. Zelf vind hij dezelfde religieusiteit als in de (neo-)klassieke ekonomi(sch)e (theorie) terug als ideologische bevangenheid bij een groep kennissociologen, w.o. Luckmann en Weber, die denken in termen van systeem en funktie. Bij deze sociologie stelt hij de vraag: Wat zijn de verborgen metafysische en religieuze vooronderstellingen?

Van Hoogstraten ziet in deze burgerlijke religie een pseudo-gestalte van het christelijk geloof en daarom vraagt het om een theologische reaktie. De theologie moet voor een adekwate reaktie echter eerst zelf van religie bevrijd worden, zegt Van Hoogstraten.
Mijns inziens vraagt religie om theologische reaktie, ten eerste omdat religie knecht en ten tweede omdat zij misbruik maakt van religieuze behoefte van mensen.
Theologie kan wel humaniserende werking hebben (nadat ze van de religie bevrijd is). Ze kan de 'religieuze' mens bevrijden.

De mens is een verdeeld subjekt. Eenwording wordt verhinderd; van een vrij, ongedeeld subjekt is geen sprake.
Ik vertaal dit als volgt: Om de rust te handhaven wordt ons voorgehouden dat beheerssystemen noodzakelijk zijn. We worden op alle mogelijke manieren in de struktuur 'gebonden': 1. Ekonomische afhankelijkheid (b.v. via de staat): als student 'kreeg' ik een studiebeurs. Met de dwang (bank, rente) die binnen een bepaalde tijd terug te betalen. Het eerste kriterium voor een goede baan is dus: goede verdienste. Als uitkeringsgerechtigde werkloze mag ik niet te lang op de gemeenschap teren. 2. Politieke 'vrijheid': We mogen heel demokratisch meepraten maar we moeten de ekonomie zijn gang laten gaan en van de kern-centrales en -wapens afblijven met onze handen. Ik mag kritische theologie studeren zolang de machtsposities in de (kerkelijke) hiërarchische strukturen door die studie niet wezenlijk worden aangetast. 3. Ideologische beïnvloeding: in de school, de media, de kerk, het gezin, ...: 'Het is nu eenmaal zo', of 'dat hoort zo', of 'het is door god gewild', of 'het helpt toch niet'.

Het zit dan ook hardstikke in me (om voor mezelf te spreken). Als ´burger´ uit het rijke NoordWesten houd ik mede de tegenstelling rijk-arm met de Derde Wereld in stand. En als man behoor ik tot de onderdrukkende sexe (hoe snel is 'maar ik hou toch van je' argument genoeg om te kunnen overheersen).
Het systeem, m.a.w., is het subjekt en god staat daar achter.

Wij hebben het in de ekonomie, in de politiek en in de ideologie klaargespeeld god immanent te maken, zo meen ik met de analyses te mogen aannemen.
Kunnen we wel (weer) weerbaar, zelfbewust en verbonden worden?
De weerbarstige werkelijkheid kán en moet getransformeerd worden, naar een 'eigen' nieuwe maatschappijvorm.