Een belijdenis(-geschrift) vindt z’n ontstaansreden in een bijzondere tijd en plaats. Welke zijn de achtergronden van een aantal belijdenis-geschriften, zoals bv. de Barmer thesen en de zogenoemde Apostolische geloofsbelijdenis?
Ze zijn .Ontstaan in polemiek met ‘ketterijen',
Ze hebben .de Bijbel als uitgangspunt (niet de natuur, niet de ervaring),
Ze geven .een Antwoord op de machtsvraag: Wie is God? JHWH is God! Jezus is Heer.(Rom. 10, 9 en 1 Kor. 12, 3). En geen ander. Gericht tegen iedere machthebber die op die titel aanspraak zou maken.
Om in elk geval over éen ding bij het begin duidelijk te zijn: Het geloof van christenen begint met het horen wat er in TeNaCh en Evangelie aan ons is overgeleverd.
Het ‘Shema Israel’ in TeNaCH en in het jodendom is eveneens een ´belijdenis´. Hoor Israël, de Heer uw God is één!
De Islam heeft het Shema overgenomen in de Shahadah : "Er is geen God dan God (Allah) ".
In het Christendom klinkt het: Jezus is Heer!
Voor veel mensen in onze tijd neemt het geloof een andere wending; door
-de wetenschap (ook de bijbelwetenschap). Vroeger werd de werkelijkheid in een beneden- en een boven-verdieping ingedeeld en werd de geloofsleer van a tot z in die termen geformuleerd. Met nieuwe inzichten mag je ook het geloof anders formuleren.
-de confrontatie met andere werelden die ons een gevoel van relativiteit van ons eigen geloven bijbrengt;
-de verlichting, de secularisatie, de schok van Auschwitz, de welvaart die ons verblindt voor andere waarden dan het geluk hier en nu;
-de val van de muur, de globalisering, de invloed van andere godsdiensten en levensbeschouwingen;
-kritiek op christendom en kerk, de schanddaden en schandalen van de kerk; kritiek op alle godsdienst.
Deze veranderingen brengen een zoektocht naar het essentiële teweeg.
(De verklaring van de mensenrechten door de VN kan gezien worden als een seculiere vorm van belijdenis.)
Wat bedoel je als je ‘God' zegt? ‘JHWH' is God.
JHWH = ‘Ik ben die ik ben' -God maakt geschiedenis bij de mensen.
Geloven = vertrouwen én trouw zijn – verbonden zijn én vasthouden
Geloven is ‘in deze levende God vertrouwen, fiducie hebben’ – en daarom in geen van die andere goden, of zelfbenoemde godenzonen -zoals Moloch, of Farao, of Mammon, of Caesar –.
Het is wantrouwen jegens de andere goden en machten, als onontkoombare keerzijde.
Het heeft in die zin meer met ongeloof dan met geloof te maken.
Het is dus leven op een bepaalde manier: het Woord van de Heer horen en vertrouwen en doen. Belijden-is-doen.
Het is deelnemen aan en gedragen worden door de beweging die begonnen is met Abraham en die met Jezus naar ons is toegekomen en in de christelijke gemeente voortgang vindt.
Op weg gaan: ‘… en Abraham ging' (breuk met het verleden) - met een duidelijk en vast omlijnd doel. Hopend op de toekomst. Vertrouwen, fiducie hebben in de ‘Messiaanse zaak'.
Van horen naar vertrouwen en naar zien. Niet zonder twijfel (zien soms even).
Het gaat in de bijbel en in de kerk om de ene geloofwaardige God en wie in Hem gelooft, staat niet op zekerheden maar opent zich voor ‘altijd weer nieuwe ontdekkingen’.
Martin Luther King is -evenals bijvoorbeeld de Duitse theoloog Dietrich Bonhoeffer (in 1945 door de nazi’s vermoord)- een christen die besefte dat er momenten zijn waarop passiviteit niet langer een optie is. Momenten waarop verzet, een duidelijk spreken, geboden is.
Is dat moment wellicht opnieuw aangebroken? Zijn er in onze tijd dringende redenen voor de kerk om stelling te nemen?
Ik begin, niet geheel willekeurig, met de stellingen die vóor de 2e WO werden opgesteld in Duitsland. Niet geheel willekeurig, omdat de ervaring van de jodenvervolging, de vernieti-gingskampen, na de oorlog tot bezinning in de kerken heeft geleid die nu nog doorwerking heeft.
De Barmer Thesen (1934). ‘De actualiteit van de Barmer Thesen zit in de confrontatie van ons geloof met de machten die onze tijd beheersen. Die machten zijn niet zo duidelijk zichtbaar als in de tijd van Hitler, maar ze zijn er wel!’ (A.A. Spijkerboer, 2002.)
Toen Hitler in 1933 in Duitsland de macht gegrepen had, ging er een golf van enthousiasme door de Duitse Evangelische Kerk. Duitsland was bij het Verdrag van Versailles, dat een eind maakte aan de Eerste Wereldoorlog, schromelijk onrecht aangedaan, zo vond men. Veel Duitse protestanten zagen in Hitler de sterke man die dat onrecht zou wreken en Duitsland uit zijn diepe vernedering zou opheffen.
Het enthousiasme in de Duitse Evangelische Kirche voor Hitler was zo groot, dat men zelfs besloot de kerk op een nieuwe leest te schoeien: er moest een sterke centrale leiding komen. Toch bleek al gauw dat er iets grondig misging. In Pruisen, waar nationaal-socialistische christenen het heft in handen hadden genomen in de kerk, werd besloten predikanten die met een joodse vrouw getrouwd waren, uit hun ambt te zetten.
Dat riep verzet op bij de protestanten die bij de boodschap van de Bijbel en bij de belijdenis wilden blijven. We belijden immers: ‘…ik geloof de heilige, algemene kerk, de gemeenschap der heiligen. Als je toelaat dat christenen van joodse huize de kerk uitgezet worden, treed je die gemeenschap der heiligen met voeten', je verloochent je geloof en je houdt op kerk te zijn.
In 1925 had de theoloog Karl Barth (in Cardiff) een lezing gehouden over belijdenis-vorming binnen de traditie van de reformatie. Daarin zegt hij bijvoorbeeld: de kerk komt tot belijdenisvorming als het er werkelijk om spant. De kerk staat of valt met de zaak die beleden wordt.
In Nazi-Duitsland werkte Barth mee aan de opstelling van de Barmer Verklaring, die de Be-lijdende Kerk (de Bekennende Kirche) als belijdenisgeschrift aanvaardde (1934). Het anti-semitisme werd als ketterij afgewezen. Daar stond of viel de kerk mee in die specifieke situatie. Want ook dat is kenmerkend voor belijdenisvorming, vond Barth. Een specifieke historische situatie moet aanleiding geven tot het opstellen van een belijdenis.
De Theologische verklaring van Barmen bestaat uit zes Thesen. Deze Thesen hebben een overeenkomstige opbouw. Het zijn zes stellingen die allemaal beginnen met één of twee citaten uit het Bijbelse Nieuwe Testament. Dan volgt een passage waarin beknopt een be-lijdenis wordt geformuleerd. Als afsluiting volgt een korte passage waarin opvattingen worden benoemd die als valse leer of ketterij worden verworpen. (Luthers 95 stellingen waren eigen-lijk ook een geloofsbelijdenis.)
Ik ga er hier niet verder op in, ik ga verder met
De Belijdenis van Belhar. Deze werd in 1986 als belijdenisgeschrift aanvaard door de Nederduits Gereformeerde Sendingkerk (NGSK) in Zuid-Afrika. Het was in de dagen dat de spanning in Zuid-Afrika tot ongekende hoogte opliep. Anti-apartheidskrachten hadden elkaar gevonden in het Verenigd Democratisch Front. Kerkelijke leiders zoals bv. bisschop D. Tutu, van de Anglicaanse kerk, liepen voorop in de protestmarsen. De noodtoestand was van kracht.
Honderddertig jaar daarvoor, in 1857 had de Nederduits Gereformeerde Synode ruimte ge-maakt voor afzonderlijke avondmaalsvieringen voor gelovigen van verschillende afkomst, omdat enkele blanke lidmaten daarop aangedrongen hadden.
In de 20ste eeuw zouden deze kerkelijke standpunten toenemend samenvloeien met allerlei andere levensbeschouwingen, economische, culturele en politieke stromingen en ontwikke-lingen. En uiteindelijk zou dit leiden tot het staats-beleid van apartheid, vanaf 1948.
De geschiedenis van de Belijdenis van Belhar begint in 1982. In Ottawa komt de Wereld Alliantie van Reformatorische Kerken (WARC) in vergadering bijeen. Zoals dat elke zeven jaar gebeurt. Uiteraard zijn de Nederlandse Hervormde Kerk en de Gereformeerde Kerken in Nederland vertegenwoordigd. Even vanzelfsprekend is de aanwezigheid van een aantal Zuid-Afrikaanse lidkerken, blanke kerken zoals de Nederduits Gereformeerde Kerk (NGK) en de Nederduits Hervormde Kerk (NdHK), maar ook de NGSK en de NGKA. Deze laatste bestaan praktisch geheel uit respectievelijk kleurlingen en zwarten. Niet omdat zij daarvoor gekozen hebben, maar omdat het apartheidsdenken in de NGK en de apartheids-wetgeving dit had afgedwongen.
In augustus 1982 werd in Ottawa een status confessionis verklaard over de theologische legitimering van apartheid. Die uitdrukking - status confessionis, ofwel ‘staat van belijden' - is een term uit de kerkgeschiedenis die aanduidt dat gelovigen, een kerk of kerken oordelen dat ‘een ogenblik van waarheid', een kairos-moment, aangebroken is. Dit is een ogenblik waarin het evangelie, naar hun oordeel, zelf op het spel staat. Zaken waarover gelovigen lange tijd met elkaar van mening verschild hebben, zijn zo ernstig geworden dat die meningsverschillen niet langer meer onschuldig zijn en geduld kunnen worden, zonder dat de waarheid van de evangelie-boodschap zelf in het gedrang komt.
De Belhar belijdenis laat zich niet denken zonder de invloed van K. Barth. In Belhar werd Barmen als model gehanteerd, tot in de vormgeving toe. De specifieke historische situatie was die van Apartheid. Dit racistische systeem werd door Afrikaner gereformeerde theologen bijbels-theologisch gerechtvaardigd.
De Nederduits Gereformeerde Sendingkerk belijdt in Belhar 1986 dat deze rechtvaardiging een ketterij is, die binnen de kerk van Christus op geen enkele manier geduld of gedoogd mag worden. De kerk wees apartheid op theologische gronden af met de Belijdenis van Belhar: ‘...dat het ware geloof in Jezus Christus de enige voorwaarde is voor lidmaatschap van de kerk. Daarom verwerpen wij enige leer die de natuurlijke verscheidenheid óf de zondige gescheidenheid zo verabsoluteert dat die verabsolutering de zichtbare en werkzame eenheid van de kerk belemmert of verbreekt of zelfs leidt tot 'n aparte kerkformatie.'
Wat in de Drie formulieren van enigheid inzake de verzoening al is beleden, wordt hier ver-ondersteld en kort aangeduid. Het accent ligt geheel op de doorwerking van de in Christus geschonken verzoening in de praktijk van ons leven:
zij brengt ‘in de samenleving en de wereld nieuwe levensmogelijkheden'.
Zo heeft deze belijdenis een tijdgebonden karakter, maar zij kan toch door de hele kerk, ook op andere plaatsen en in andere tijden, als relevant erkend worden.
De belijdenis moet dan wel zo geformuleerd zijn dat gebruik elders mogelijk is. Vandaar dat in Barmen 1934 de term antisemitisme of joden niet voorkomt, en in Belhar 1986 het woord apartheid niet.
Na de afschaffing van apartheid ontstond het streven de kerken van gereformeerde origine te laten samengaan in de Verenigende Gereformeerde Kerk (Uniting Reformed Church of South Africa).
Even terzijde: Nog in 2010 heb ik in de kerk in Mechelen meegemaakt dat een vlaams echt-paar de doop van hun zoon wenste in een dienst exclusief voor hen, om te voorkomen dat Assyrische christenen -wonend in België, gevlucht uit Turkeye- misschien voor diezelfde zondag doop voor hún kind zouden vragen -en dat ze dan met hen samen zouden moeten zijn.
Goed, we gaan naar het volgende belijdenisgeschrift. In antwoord op de dringende oproep van enkele leden en vanwege de toenemende urgentie van het wereldwijde economisch onrecht en ecologische verwoesting, nodigde de 23ste Algemene Vergadering van de Wereld Alliantie van Reformatorische Kerken (WARC) (bijeen in Hongarije, 1997) de lidkerken uit om een proces in te gaan van "herkenning, educatie en confessie (processus confessionis)".
De kerken dachten met elkaar na over de tekst van Jesaja 58:6 ".. de banden van het juk te ontbinden, verdrukten vrij te laten en elk juk te verbreken", terwijl zij het geroep hoorden van broeders en zusters over de hele wereld en er getuige van waren hoe de door God gegeven schepping bedreigd wordt.
Sindsdien hebben negen lidkerken zich geëngageerd tot een geloofsverplichting, sommige kerken hebben zich begeven in het proces om tot een verbondsluiting te komen en andere hebben het onderwerp bestudeerd en hebben onderkend hoe ernstig de crisis is.
Bovendien heeft de WARC, samen met de Wereldraad van Kerken, de Lutherse Wereld Federatie en regionale oecumenische organisaties, consultaties in alle regio's van de wereld gehouden, van Seoul/Bangkok (1999) tot Stony Point (VS,2004). Aanvullende consultaties hebben plaats gevonden met kerken uit het Zuiden in Buenos Aires (2003) en met kerken uit het Zuiden en Noorden in Londen (Colney, 2004).
‘Bijeengekomen in Accra, Ghana (2004), voor de Algemene Vergadering van de WARC, hebben we de slavenkerkers van Elmina bezocht, waar miljoenen Afrikanen tot koopwaar werden gemaakt, verkocht en onderworpen aan de gruwelen van onderdrukking en dood. De uitspraak "nooit weer" is tot een leugen geworden door de nog steeds doorgaande mensen-handel en de onderdrukking door het wereldwijde economische systeem.
Vandaag komen we tot een besluit aangaande onze geloofsverplichting. ...
Eén van de appellerende teksten die in de belijdenis geciteerd worden, is: ‘Gij kunt niet God dienen én de Mammon’. Het gebeurt wel, suggereert de tekst, maar ge kúnt het niet, vanuit het geloof in die ene bevrijdende God. Die beide, God en Mammon, verdragen elkaar niet. Ze zijn dus onverzoenlijk.
Daarom eindigt deze belijdenis met de tekst uit Handelingen dat je Gode meer gehoorzaam zult zijn dan mensen en overheden (punt 35). Als Jezus Heer is, heeft dat ook consequenties voor je handelen op economisch en ecologisch vlak.
Het moge ons gezegd zijn, ter wille van Zijn Koninkrijk dat komen zal!
Nog een laatste recent belijdenisgeschrift voordat we toekomen aan een resumé, een over-denken van het geheel.
Een Kairos initiatief van de kerken in Israel/Palestina. ‘Uur van de waarheid' (Een woord van geloof, hoop en liefde uit het hart van Palestina). 2009. Meerdere kerken vonden overeen-stemming in dit document; o.m. de Rooms-Katholieke, de Grieks Orthodoxe, de Anglicaanse en de Evangelisch Lutherse kerk in het midden-oosten.
Aan christenen wereldwijd wordt gevraagd een antwoord op te stellen aan de christenen in Palestina. Ze stellen bv. de vraag de bijbel anders te willen verstaan: ´Wij vragen van onze zusterkerken om -wat wij beleven als- de ´zonde van de bezetting´ niet te voorzien van een theologische dekmantel´.
Wij verklaren dat militaire bezetting van het land een zonde is, gericht tegen God en de mensheid, en dat elke theologie die de bezetting legitimeert, ver staat van de christelijke leer, omdat een waarachtige christelijke theologie een theologie is van liefde en solidariteit met onderdrukten, een roep om rechtvaardigheid en gelijkheid tussen de mensen.
Christenen in Israel/Palestina doen een dringend beroep op christenen- wereldwijd om hun theologie kritisch te bezien.
Evangelicale christenen, in Israel en Amerika, beantwoorden de oproep met een jaarlijkse bijbelconferentie in het Betlehem Bible College, onder de titel ‘Christ at the checkpoint’, over geloven in de context van het Israëlisch-Palestijns conflict.
Ook bij joodse broeders en zusters vinden we inclusieve bijbeluitleg. Twee voorbeelden van Joodse stemmen -die zich orthodox noemen-, met een universele lezing: Braverman: ´All people are chosen; all land is holy´.
En: de Amerikaans-joodse auteur Naomo Wolf, zij uitte zich verrast door de ontdekking ‘dat God in de Tora niet land geeft aan een volk, zomaar, maar dat God een specifieke kwaliteit-van-leven van mensen vraagt en dat dát een veilige woonplek oplevert.
Welaan, hebben deze belijdenissen ons wat te zeggen? Zijn ze verwant aan de Heidelbergse Catechismus, De Dordtse Leerregels, de Nederlandse Geloofsbelijdenis en de Apostolische Geloofsbelijdenis?
En: wie was er in al die kairos-momenten nu ‘vrijzinnig’, of ‘recht in de leer’? Was Abraham vrijzinnig toen hij wegtrok uit de wereld van zijn vader? Of was hij juist recht in de leer? Was Paulus nou een ketter? En Luther, was hij nou vrij gemaakt, of vogelvrij, of juist bijbelvast? En Maarten Luther King?
Worden er in de beschreven recente belijdenissen zaken beleden die ook in de situatie waarin wij ons bevinden, relevant zijn? Zaken die ons oproepen tot belijdenis-vorming?
Ik wil u nog het volgende vertellen: Toen ik wat breder heb mogen kijken dan de Neder-landse kerksituatie, doordat ik de protestantse kerk in België heb mogen dienen, heb ik heel wat bijgeleerd. Ik heb in Mechelen gaandeweg-de-jaren steeds meer met genoegen en met respect de andere geloofsgemeenschappen ontmoet en met hen samengewerkt. Er was grote diversiteit: Van een Rome-getrouwe priester, met wie ik op diverse punten verschil in geloofs-beleving en in kerk-zijn, maar in wie ik een aimabele man trof die ik zijn Maria-devotie gun. We hadden bv. wél allebei fijne ervaring opgedaan met de oecumenische Taizé-jongeren-ontmoeting in Brussel. -Ook een Pinkster-gelovige jonge man met wie ik niet alleen maar -voor mijn gevoel simpele- halleluja-liedjes kan zingen, maar met wie het wel heel plezierig was om jaarlijks in januari een oecumenische dienst te organiseren in de Week van gebed voor eenheid van de christenen. -Een groep Assyrische christenen in onze kerk die een heel andere liturgie gewend waren in hun oosters-orthodoxe dorpskerk in het oosten van Turkeye -niet ver van Syrië-, maar die wel heel erg meelevend waren in de westerse kerk waar ze terecht gekomen waren -op de vlucht voor het Turkse leger-.
Grote diversiteit, verscheidenheid, maar er was bereidheid elkaars verhaal te horen, er groeide samenwerking -juist door elkaars eigenheid te respecteren. Wat mij betreft: met toewijding en geduld is verzoening mogelijk. (En het is ook nodig; de tijd en omstandigheden vragen om betrouwbare kerken, c.q. geloofsgemeenschappen. Dat ze wáar maken wat ze belijden.)
Als ik zeg, als wij-als-kerk zeggen te geloven, bv., dat Jezus ‘zoon van God’ is, dan bedoel ik dat in deze mens op ultieme wijze God te herkennen is, voor mij; in navolging van dat het volk Israel in de bijbel zoon van God genoemd wordt (Ex 4:22 ‘Dan moet u tegen de farao zeggen: Zo zegt JHWH, God de Heer: Mijn zoon, Mijn eerstgeborene, is Israël’.)
Het gaat er om als volk- en ook als persoon- te tonen wie God is, of eigenlijk ‘geloof-waardig’ te leven, want dat biedt toekomst -voor ieder.
De vraag of je dat ‘zoon-van-God’ van Jezus nou biologisch moet uitleggen, dat heeft het alleen maar -onnodig- ingewikkeld gemaakt. Want dan zegt er iemand: ‘dat kan ik niet meer geloven, hoor’. En dan zegt ‘n ander: ‘ja, maar dat mag je niet betwijfelen’.
En dan denk ik: laat je nou in oorlogstijd niet verleiden door de slang tot de discussie of-ie nou wel of niet gesproken heeft.
De PKN zegt: In haar vieren, haar spreken en haar handelen belijdt de Protestantse Kerk in elke tijd en in elke situatie opnieuw dat Jezus Christus Heer en Verlosser van de wereld is.
Zo roept ze op tot vernieuwing van het leven in cultuur, maatschappij en staat. De Protestantse Kerk doet dit in gemeenschap met de belijdenis van het voorgeslacht. Die zijn o.m. verwoord in de Apostolische geloofsbelijdenis. De kerk erkent de betekenis van de Theologische Verklaring van Barmen voor het belijden in het heden.
Nog even iets over de Apostolische geloofsbelijdenis. Het is de benaming voor ‘de twaalf artikelen van het onbetwijfeld christelijk geloof '. Deze belijdenis zoals wij die nu kennen, heeft haar oorsprong in de kerk van Rome, de Westerse; ze is dus van na de scheiding in 1054 tussen de oosterse, Byzantijnse kerk en de kerk van Rome.
Om aan de belijdenis apostolisch gezag te verlenen, bestond de legende dat de apostelen, voordat ze begonnen hun zendings-opdracht uit te voeren, eerst in Jeruzalem bij elkaar kwamen om samen een belijdenis op te stellen. Elke apostel zou een artikel bijgedragen hebben en het resultaat zou de normatieve leer voor de zendingsverkondiging bevatten.
In werkelijkheid is de ‘apostolische’ geloofsbelijdenis gegroeid uit de korte doopbelijdenissen die in de belangrijkste christelijke centra (zoals Rome, Caesarea en Antiochië) ontstaan waren.
Voorzover wij weten, is er nooit een concilie of synode over de Apostolische Geloofs-belijdenis gehouden. Een plaatselijke bisschop was vrij om de variant van zijn voorganger te handhaven, te veranderen of uit te breiden.
Ook als men woordelijk niet hetzelfde beleed, deed men toch dezelfde belijdenis. In de liturgie ging er wel de zogenoemde ‘verzaking van de duivel’ aan vooraf.
De drie formulieren van enigheid. Dit zijn belijdenisgeschriften uit de zestiende en zeven-tiende eeuw in de Nederlandse kerken van de reformatie: De Nederlandse geloofsbelijdenis (1561), de Heidelbergse catechismus (1563) en de Dordtse leerregels (1618-19).
De Nederlandse Geloofsbelijdenis, of Confession de Foy, is de oudste van de drie formulieren. Zij werd opgesteld door Guido de Brès, naar het model van de Franse geloofs-belijdenis van 1559. De Latijnse aanduiding Confessio Belgica herinnert aan haar afkomst uit de zuidelijke Nederlanden.
In een uiterst gespannen situatie, waarin de niet-katholieken door de overheid vervolgd werden, wilde de opsteller de gereformeerde leer uiteenzetten en zich daarbij van de revo-lutionair-gezinden distantiëren.
Vanwege onoverkomelijke bezwaren tegen de in de Ned. Geloofsbelijdenis geformuleerde visie op de overheidstaak (weren en uitroeien van afgoderij en valse godsdienst) zetten de Gereformeerde Kerken in 1905 een gedeelte van het 36ste artikel tussen haakjes.
Anderen in de gereformeerde gezindte willen daaraan blijven vasthouden. Zo beroept de SGP zich in haar beginselprogram uitdrukkelijk op artikel 36.
Dit jaar is het 400 jaar geleden dat de Dordtse Synode bij elkaar kwam. Een internationaal gezelschap van protestantse theologen ging daar in gesprek over een verschil van mening in de Nederlandse kerken. De spanningen rond dit verschil waren zo hoog opgelopen dat een burgeroorlog dreigde, en dat terwijl men ook met Spanje nog in oorlog was.
Waar ging het over in Dordt? Wat was dat voor een kwestie die de gemoederen zo kon verhitten?
Theologisch gezien ging het om de vraag: Is geloof een menselijke keuze, of is het een gave van God? Of, om het in woorden van onze tijd te zeggen: Is geloof maakbaar?
Voor de mondige mens, die zich meer en meer van zijn mogelijkheden bewust begon te worden, was het verleidelijk om te zeggen dat geloof op een menselijke beslissing berust. Geloof als een overtuiging waarvoor men kiest, zoals men ook voor een beroep of – ethisch – voor een manier van leven kan kiezen. Een opvatting die ook in de Nederlanden breed werd en wordt aangehangen.
Deze gedachte, in zijn consequenties doorgetrokken, riep niet alleen instemming, maar ook verzet op. Natuurlijk is geloven kiezen voor God, maar is geloof niet méér dan een menselijke keuze? Is geloof niet – net als liefde – iets dat ons overkómt? Iets waar je je zelf over ver-wondert? Ja, natuurlijk volgt daar ook een keuze op. Liefde is ook kiezen voor je geliefde. Maar het diepste, dat wat aan die keuze voorafgaat, is een geheim waar je geen greep op krijgt.
Goed, een resumé: De Heidelbergse Catechismus, een kerkelijk leerboekje uit de zestiende eeuw, stelt aan individuen vragen en geeft antwoorden.
Bv. Hoe ben je rechtvaardig voor God? (vraag 60). Antwoord: alleen door te geloven in Jezus Christus’.
En dan moet ik bekennen (mijn geweten zegt dat), dat ik een mens ben met goed én met kwaad. Ik kan bijvoorbeeld Gods geboden gemakkelijk naast me neerleggen en m'n eigen zin doordrijven, met alle ellendige gevolgen van dien -voor mijzelf en voor anderen-. Maar God geeft mij toch telkens weer een nieuw begin. Zo leer ik van de opstanding van Jezus Christus. God maakt een nieuw begin mogelijk. Zelfs door de dood heen.
Waarom is dit groots? Omdat hier over geloven gesproken wordt vanuit het ‘en toch’. Menselijkerwijs gezien is er geen uitweg, en tóch ..!
Dit is helemaal op het individu geformuleerd. De Accra-verklaring belijdt hetzelfde voor de samenleving. Groepen individuen, mensen-samen, organisaties, de samenleving, het gangbaar economisch stelsel, ze gaan/gaat/is regelmatig, of zelfs volledig in de fout, met alle gevolgen van dien. (Zie je wel: ‘tot niets goeds in staat’.)
En toch geloven we dat verandering mogelijk is -in ons vertrouwen op God, die bijzondere God-.
Is het moment van verzet bieden wellicht opnieuw aangebroken? Ja, zeggen 23 christelijke leiders -van meerdere kerken- in de Verenigde Staten. Onder de titel Reclaiming Jesus (‘Jezus opnieuw opeisen’) publiceerden zij dit voorjaar hun ‘geloofsbelijdenis in een tijd van crisis’. De verklaring verwijst naar ML King en ademt de geest van verzet: “Jezus is Heer. Dat is wat wij ten diepste belijden. Deze belijdenis vormde het middelpunt van de vroege kerk en moet ook voor ons opnieuw het middelpunt worden. Wanneer Jezus Heer is, dan was Caesar dat niet – evenmin als welke andere wereldse leider sindsdien.”
De opstellers van de verklaring vatten de christelijke geloofsbelijdenis samen in zes stellingen en laten elke stelling gepaard gaan met een verwerping van haar tegendeel. Ja, als christenen geloven we in het belang van de waarheid, weten we dat we geen vals getuigenis mogen af-leggen en ook dat de waarheid ons zal bevrijden, aldus een van de stellingen. “Daarom ver-werpen we de praktijk en het patroon van de leugen die ons politieke en sociale leven binnen-dringt. (…) De normalisatie van de leugen vormt een diep moreel gevaar voor het weefsel van de samenleving.”
En ja, als christenen zijn we geroepen tot wereldwijde bekeringsijver. -Niet omdat wíj een woord voor de wereld hebben, maar omdat God een Woord voor de wereld heeft-. En juist dáarom, zo zeggen de Amerikaanse geestelijken, vormt de leuze ‘Amerika eerst’ een theo-logische ketterij. Zij verwerpen met kracht vreemdelingenhaat en nationalisme dat het ene volk boven het andere plaatst. God schiep de mensen naar zijn beeld en gelijkenis. Dus kan er geen ruimte zijn voor racisme. Omdat allen één lichaam in Christus vormen, zijn ver-krachting, misbruik en achterstelling van vrouwen uit den boze. En omdat God solidair is met de armen, moeten wij dat ook zijn.
Reclaiming Jesus noemt geen namen. Dat hoeft ook niet omdat overduidelijk is tegen welke ‘Caesar’ van onze dagen men zich richt.
Het zijn -spijtig genoeg- juist evangelicalen die de achterban vormen van deze president; en ook -we zagen het afgelopen zondag- van de nieuw-verkozen president in Brazilië. De op-stellers van Reclaiming Jesus spreken hen met name toe (website reclaimingjesus.org).
Mijn stelling nu: Mij lijkt in onze wereld een ‘religie’ gangbaar geworden die bestaat uit een combinatie van naïef vooruitgangsgeloof en van de afgoderij die ons verlekkert met de slogan ‘laat de onzichtbare hand van de markt z’n gang maar gaan, dan zal alles goed komen’.
(We denken dat we barbarij en racisme en homohaat als iets achterlijks overwonnen hadden ... Maar de ernstige vraag, wat mij betreft, is: Wie, of wat, is de heersende God, of afgod?
Hoe actueel zijn belijdenissen van de kerk? En van persoonlijke gelovigen?
Wat is er in het leven van nu, van jou, van ons, waarbij je zegt/waarbij we als kerken samen zeggen: ‘en toch geloof ik/geloven wij ...’
Inleiding 30 okt. 2018. St Laurens (met dank aan collega's).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Uw meedenkende reactie wordt op prijs gesteld.