De theologen wier onderdelen ik aan de orde stel (op de pagina´s via de kolom hiernaast), plaatsen zich in de schijnbare religieloosheid en in het grondgevecht dat plaats vindt tussen religie en geloof. De moderne religie vinden zij in de ekonomie.
Volgens Van Leeuwen blijken moderne 'burgers', ondanks zichzelf, nog 'religieus' en onmondig te zijn én gehouden te worden door wat hij de 'heersende' religie noemt: We hebben wel (ik sluit mezelf in bij 'we') één god losgelaten (die van de christelijke theokratie), maar tegelijk andere behouden (immanente afgoden houden ons, werklozen én burgers, af van werkelijk mens-zijn).
Van Leeuwen en Hinkelammert tonen de hedendaagse wereldreligie, die van de (afgoderij van de) ekonomie. Van Leeuwen toont afgoderij aan in de klassieke ekonomietheorie en Hinkelammert laat zien hoe het komt dat de ekonomie religie is, namelijk doordat mensen hun eigen verantwoordelijkheid hebben overgedragen aan een ander subjekt, ze onderwerpen zich aan een afgod.
Van Hoogstraten analyseert religie -van de kapitalistische ekonomie- in de sociologie. Dezelfde religieusiteit als in de ekonomie vindt hij terug bij een groep kennissociologen die denken in termen van funktie en systeem. Van Hoogstraten ontdekt bij die sociologen een verborgen scheppingsbegrip, een 'natuurlijke' orde, als legitimatie voor de gevestigde maatschappelijke verhoudingen, de heersende -ekonomische- orde. Deze orde biedt optimale veiligheid aan alle leden van de maatschappij, maar ze heeft altijd potentiële vijanden (zij die onder deze orde lijden en in opstand zouden kunnen komen). Via deze theorie -en de praktijk- worden we allemaal gebonden aan de religie.
Van Hoogstraten reikt, op grond van openbaring, vanuit herinterpretatie van bijbelse bronnen bevrijding aan door kollektieve subjekten.
Ik begrijp dat bedoelde theologen zeggen dat de huidige ekonomie een vorm van religie is door de wijze waarop de ekonomie werkt en hoe dat wordt verdedigd, door ekonomen, politici, werkgeversverenigingen, maar ook door vakbonden, konsumenten, schoolmeesters, de buren, moeder, ... Allemaal geven we er blijk van meer of minder in deze orde te 'geloven'.
Met name in de ekonomische wetenschap, waar men probeert te onderzoeken hoe de ekonomie werkt en daarvoor een verklaring te geven, kan men volgens Van Leeuwen uiteindelijk niet een sluitende redenering maken, anders dan door in de argumentenketen een -verborgen- schakel op te nemen die zoiets zegt als: ja, zo gaat dat nu eenmaal. Met andere woorden iets, iets hogers zorgt daar voor; iets boven de orde heeft het in de hand. En wij nemen daar genoegen mee. We doen er aan mee, weliswaar mét de te brengen offers, maar toch.
Hinkelammert baseert zich evenals Van Leeuwen op de fetisjisme-theorie van Marx en verbindt daaraan zijn religiekritiek. Van Leeuwen onderzoekt het afgodsbeeld, de arbeidswaarde; Hinkelammert analyseert het effekt op de knielers: in de kapitalistische arbeidsdeling zijn ze geen subjekt.
Ook andere wetenschappelijke disciplines zorgen er voor dat wij meedoen in de religie van de ekonomie. Van Hoogstraten zag dit in de sociologie.
De term burger is feitelijk benaming van de bezitter van produktiemiddelen. De arbeider, de werkloze en de bijstandsvrouw zijn niet vrij, zij kennen geen gelijkheid, ... Toch denken zij zich 'burger'. 'Door deze voorstelling van zaken als algemeen geldig voor te stellen in opvoeding, onderwijs, verkondiging, kultuur, enz., legt de burger zijn gelijk, zijn belang (vaak onbewust) op aan allen als het enige gelijk'.
De 'vrije' mens schikt zich, doet zelfs aan zelfkontrole.
Kan theologie de ekonomie niet gewoon religieus laten?
Het is een algemeen belang bevrijd te worden van religie, omdat religie uiteindelijk alle mensen knecht. Religie buit mensen uit, brengt dood en dringt zich aan de hele maatschappij op. In plaats dat de ekonomie alle mensen welvaart brengt, doet hij dat slechts voor enkelen. Via de theorie -en de praktijk- worden we allemaal gebonden aan de religie.
Van Hoogstraten probeert de theologie van analyse aan te vullen met theologie die intervenieert met bijbelse kernbegrippen; dit funktioneert op het nivo van het bewustzijn (ideologie) (subjekt worden). Hij probeert daartoe de theologie te transformeren en de erfenis van Bonhoeffer voort te zetten door een aantal grondbegrippen van de theologische traditie 'niet-religieus` in te vullen.
De kritische geloofstraditie van het christendom kan bij de bevrijding van religie van dienst zijn. Geloof en theologie kunnen ingaan tegen slavernij, niet uit zichzelf maar uit een geschiedenis waarin sprake is van een God die de mens mondig wil zien. De mechanismen van de dood zijn echter hardnekkig. Maar omdat precies Hinkelammert en Van Hoogstraten hier wat te bieden hebben, ga ik met hen verder in op de door mij gewenst geachte theologie van het leven (weerbaarheid tot ín de dood). We kunnen weldegelijk weerbaar en zelfverantwoordelijk zijn. Ieder individu kan zich persoonlijk uitgenodigd weten om deel te nemen aan de gezamenlijke verantwoordelijkheid voor allen.
(Zie dus de pagina 3 via de kolom hiernaast links.)
