Partijdige katechese

Enkele thema's in verband met leren zijn: Als eerste de positie van de (bege-)leid(st)er en de noodzaak van een strategische opstelling binnen de samenhang van het werk. Het tweede thema betreft de kursus of het leerprogramma als specifieke momenten in een kontinue en levenslang leerproces. Derde thema is het leren door specifieke verbinding van praktijk met theorie. Als vierde thema is aan de orde de karakteristiek van leren genoemd als een proces van versnelling en vertraging, stilstand en vooruitgang. Als vijfde hoort daar nog bij: de strukturatie van een leersituatie: Een kursus is in feite een aktiviteit van herprogrammeren. Het is het in beeld brengen van ervaringen, herschikken van die ervaringen, theorie aanleveren die nieuw begrippenkader schept en tenslotte de koppeling naar aktuele gebeurtenissen. Dit proces spoort aan tot praktisch maatschappelijk handelen.

'Waar is het goed voor?' Het antwoord op die vraag is duidelijk voor de analfabeten in Latijns Amerika die volgens een programma van Paolo Freire gingen leren lezen en schrijven. Zij kunnen zo de bijbel gaan lezen. Vervolgens ontdekken zij dat de bijbelverhalen van betekenis zijn voor hun omstandigheden. Hun strijd, hun moeite, pijn, lijden en hoop krijgen perspektief. Naar mijn inzicht moet katechese openingen leren zien voor 'zelfbeschikking' van groepen mensen. Godsdienstige vorming moet dit geloof, geloof in de God van de bijbel, in de Nederlandse en Belgische situatie ter sprake brengen: vitaal, strijdbaar, profetisch oproepend tot gerechtigheid. Ze moet handelen over zien en doorzien van belemmeringen en openingen, om vervolgens weerbaar de toekomst ter hand te nemen. (Zoals ook de ekonomische theologie hier van belang wil zijn.)
Via principes van bevrijdingskatechese en thema's van 'mens-wording' kom ik tot het formuleren van kenmerken van katechese die weerbaar maakt tegen religie.

Weerbare katechese.
Ik begin met een samenvatting van principes van 'bevrijdingskatechese'.
1. Bevrijdingskatechese spreekt leerlingen aan op het nivo van hun konkrete alledaagse 'zijn' (gezin, woning, buurt, school, ontspanning .. ) en van hun 'bewustzijn' (ideeën, waardenopvatting, normenpatroon). Zo zijn de leerlingen subjekt of drager van een leerproces waarmee de leerkracht zich kritisch en meevoelend solidair verklaart.
2. Zij verkiest situatiethema's boven leefthema's (die eigen waren aan ervaringskatechese).
3. Zij vertrekt van konkrete situaties van de leerlingen en probeert ze tegelijkertijd van daaruit de tegenstelling te laten zien (en op te heffen) tussen het beeld dat zij hebben van de werkelijkheid (vaak een vervreemd of onteigend bewustzijn) en hun 'zijn' (eigen alledaagse werkelijkheid).
4. Zij stelt de leerlingen en zichzelf vaak de vraag: hoe komt het dat je daar zó over denkt? Met die vraag wil zij duidelijk maken dát en hóe de ekonomische werkelijkheid de basis is van onze ideeën (en wetten).
5. Zij probeert in het doorwerken op konkrete situaties geleidelijk en okkasioneel de onderdrukkende strukturen bloot te leggen die heel vaak verdoezeld worden door de 'bewustmakingssektor' (t.v., reklame, tijdschriften, gezin, school, ... , kerk, ...).
6. Zij toont de mechanismen aan die de burgerlijke ideologie van de heersende klasse aanwendt om zichzelf te rechtvaardigen en te handhaven.
7. Zij laat zien dat het al dan niet veranderen van de werkelijkheid altijd beslist wordt op basis van ekonomische motieven en belangen en niet door allerlei prachtige ideeën.
8. Zij leest de bijbel niet idealistisch door de ideeën van de heersende orde erin te laten binnensluipen, maar leest hem vanuit de konkrete werkelijkheid van kleingehouden mensen.
9. Zij beseft dat dergelijke konfrontatie allerlei konflikten (spanningen, weerstanden) opwekt bij de leerlingen, doch probeert via allerlei spelopbouw met die spanningen iets te doen (inzichtelijk, emotioneel, expressief), de nodige grenzen echter in acht nemend alsook het respekt voor hun eigen keuze.
10. Zij onderstelt dat de bevrijdingskatecheet (voorlopig) een stuk afstand kan nemen van zijn kritische ingesteldheid om scherp te kunnen kijken en luisteren naar datgene wat de leerlingen wer-kelijk bezighoudt. Die afstandname en zelfkritiek kan ook nuttig en nodig blijken om lot- en bondgenootschap te vinden bij kollega's.

Zie verder de pagina 6 Politiserende katechese